طراحی داخلی ؛ راهنمای جامع ۲۰۲۳ برای معماران
طراحی داخلی، رشته‌ی تخصصی جذاب و پرطرفداری است که فرصت کسب درآمد از طریق طراحی کیفیت فضایی منحصربهفرد را فراهم می‌کند. بهبود عملکرد و افزایش جذابیت‌های زیبایی‌شناختی یک مکان با طراحی داخلی مناسب ممکن می‌شود. به همین دلیل، موفقیت در این رشته، نیازمند ترکیب مهارت‌های هنری با دانش تخصصی است.
در این مقاله، هرآنچه را که لازم است درباره‌ی شغل طراحی داخلی بدانید، خواهید خواند. ابتدا پس از درک ضرورت طراحی داخلی در فضاهای مسکونی و غیر‌مسکونی، با سبک‌های طراحی داخلی آشنا خواهید شد. در نهایت با مطالعه‌ی ۹ اصل طراحی داخلی و ۶ مرحله‌ی مهم فرآیند طراحی داخلی به درک جامعی از این رشته دست پیدا خواهید کرد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
تعریف طراحی داخلی چیست؟
طراحی داخلی، حرفه‌ای میان رشته‌ای از تلفیق هنر و علم برای ساختاربندی، چیدمان و ارتقای کیفیت فضاهای داخلی است. هدف از طراحی داخلی، تعریف حس فضا و ایجاد فضایی عملکردی و جذاب از نظر بصری و زیبایی‌شناختی است. طراحی داخلی در کنار پاسخگویی به نیازهای انسانی، منجر به بهبود عملکرد ذهنی، سلامت روحی و در نتیجه، افزایش کیفیت زندگی می‌شود. طراحی هنرمندانه و بهینه‌سازی فضای داخلی منجر به بهبود سبک زندگی، پویایی، نشاط و افزایش بازدهی انسان می‌شود. عرصه‌بندی، نورپردازی، رنگشناسی و متریال‌شناسی ابزارهای بیان طراحی داخلی و تعریف‌کننده‌ی کیفیت و حس فضایی هستند. طراحی داخلی، الگوی استفاده از فضا را برای انسان‌ها به عنوان کاربران نهایی فضا تعیین می‌کند؛ به همین منظور یک طراح داخلی، نیازمند درک رفتار و ارگونومی انسانی و تسلط بر مبحث روان‌شناسی محیط است.
رشته‌ی طراحی داخلی
رشته‌ی طراحی داخلی، امروزه یکی از پرطرفدارترین رشته‌ها برای ورود به دانشگاه در داخل و خارج از ایران است. دو راه آکادمیک برای ورود به این حوزه‌ی جذاب و پرکاربرد وجود دارد؛ ۱- انتخاب رشته‌ی طراحی داخلی و هنر در دبیرستان‌های فنی-حرفه‌ای و ۲- انتخاب رشته‌ی ریاضی-فیزیک در دبیرستان و در ادامه، معماری و طراحی داخلی در مقاطع لیسانس و فوق‌لیسانس. البته با وجود مقبولیت بسیار زیاد این رشته، این روزها آموزشگاه‌های زیادی دوره‌های طراحی و دکوراسیون داخلی برگزار می‌کنند. واحدهای درسی این رشته، عموماً هم تئوری و هم عملی هستند: واحدهای درسی تئوری در زمینه‌ی اصول و سبک‌های طراحی داخلی، رنگشناسی و … و واحدهای عملی طراحی داخلی فضاهای مختلف. پس از گذراندان دوره‌های آکادمیک، یک فرد مهارت برنامه‌ریزی، عرصه‌بندی و چیدمان فضایی، نورپردازی و انتخاب رنگ، مصالح، مبلمان و … را کسب می‌کند.
شغل طراحی داخلی
یک طراح داخلی می‌تواند در یک شرکت معماری مشغول به کار شود. امروزه با گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، بستر جدیدی هم برای طراحان فراهم شده‌است. به همین جهت، یک طراح داخلی می‌تواند با فعالیت، تولید محتوا در زمینه‌ی طراحی داخلی و ارائه‌ی نمونه‌‌‌‌ی طرح‌های خود در شبکه‌های اجتماعی به صورت فریلنسری هم کسب درآمد کند.
درآمد رشته طراحی داخلی برای هر پروژه بر اساس معیارهای مختلفی تعیین می‌شود؛ مثل سبک طراحی، متراژ پروژه، موقعیت پروژه، سابقه و تخصص طراح و … . نکته‌ی حائز اهمیت این است که طراحی و اجرای یک پروژه‌ی طراحی داخلی از ۰ تا ۱۰۰ درآمد قابل توجهی دارد. پس در صورتی که وارد این حوزه‌ی تخصصی شدید، بهتر است به فکر راه‌اندازی تیم اجرایی خود باشید. در این صورت درآمد شما به مراتب افزایش پیدا می‌کند. یک طراح داخلی، باید مهارت‌های نرم برای ارتباط با کارفرما و تیم اجرایی پروژه را داشته‌باشد.
تفاوت طراحی داخلی و دکوراسیون داخلی
تفاوت طراحی داخلی و دکوراسیون داخلی، بر اساس محدودیت‌ها و میزان اختیار عمل در هر دو حوزه تعریف می‌شود. طراح داخلی، ساختار کلی و عناصر ثابت فضای داخلی را بر مبنای پاسخگویی به عملکرد، اقلیم، نیازها و علایق تعریف می‌کند. علاوه بر این چگونگی تعریف حس فضا با استفاده از عناصر نور، رنگ، مبلمان و … توسط طراح داخلی انجام می‌شود.
واژه‌ی دکوراسیون در لغت‌نامه‌ی فارسی به معنی آراستن، چیدمان و مرتب‌سازی است. دکوراسیون داخلی، بدون اعمال تغییرات در ساختار فضا، صرفاً محدود به بررسی وضعیت موجود و چیدمان عناصر متغیر است. علاوه بر این انتخاب رنگ، مصالح و مبلمان مناسب فضا هم می‌تواند در دکوراسیون داخلی صورت بگیرد. به طور کلی حوزه‌ی کاری و اختیار عمل یک طراح داخلی به مراتب بیشتر است. طراح داخلی مدیریت پروژه و ارتباط با ذینفعان مختلف و عوامل اجرایی را هم بر عهده دارد.
با توجه به اهمیت طراحی داخلی بر سلامت روان انسان، امروزه این تخصص در انواع فضاهای مختلف کاربرد دارد؛ اعم از فضاهای مسکونی و فضاهای غیر مسکونی مانند فضاهای فرهنگی، آموزشی، درمانی، اداری، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها و … . این شغل، هم در طراحی واحدهای کاربری نوساز و هم در بازسازی واحدهای کاربری به ویژه بازسازی منزل کاربرد دارد. در ادامه، ضرورت و کاربرد طراحی داخلی در هر کدام از این فضاهای مسکونی و غیر مسکونی را بررسی می‌کنیم.
طراحی داخلی منزل
خانه، یکی از مهمترین، امن‌ترین و خاطره‌انگیزترین مکان‌ها برای هر شخص است. فارغ از سن، جنسیت و شغل، هر شخص ساعات قابل توجهی از روز را در خانه‌ی خود سپری می‌کند. خانه، مکانی گرم و دلپذیر برای ثبت خاطرات به‌یادماندنی و محیطی امن برای استراحت و تأمین نیازهای روزمره است. با توجه به میزان حضور در خانه و تأثیر غیر‌قابل‌انکار محیط بر سلامت روان، طراحی داخلی خانه اهمیت دوچندان دارد.
ظهور پاندمی کرونا هم یکی از وقایعی بود که ما را متوجه اهمیت هر چه بیشتر کیفیت فضای داخلی خانه کرد. با شیوع بیماری کرونا، ماهیت بسیاری از شغل‌ها هم تغییر کرد. با توجه به ضرورت دورکاری در آن دوره، ساعات حضور در فضای خانه به میزان قابل توجهی افزایش یافت. یکی از هوشمندانه‌ترین اقدامات پس از تجربه‌ی این دوره، پیش‌بینی نیازهای جدید و ایجاد فضاهای کاربردی با حس فضایی مطلوب در خانه است.
طراحی داخلی علاوه بر افزایش کاربری و کیفیت زیبای‌شناختی فضا منجر به افزایش ارزش اقتصادی خانه هم می‌شود. یکی از ضعف‌های خانه‌های بزرگ، عدم عرصه‌بندی مناسب فضایی و یا وجود فضاهای رهاشده و طراحی‌نشده است؛ در حالی که با توجه به فرصت‌های موجود در این خانه‌ها، می‌توان فضای داخلی بسیار منحصربه‌فردی طراحی کرد. از سویی دیگر با توجه به افزایش نرخ آپارتمان‌نشینی و ارزش ملک، طراحی داخلی برای خانه‌های کوچک، بسیار اهمیت دارد. بهینه‌سازی فضای داخلی، پاسخگویی به نیازها و ایجاد جذابیت بصری در فضای کوچک خانه بسیار اهمیت دارد. طراحی داخلی اصولی در این خانه‌ها منجر به استفاده‌ی مفید از تمامی متراژ خانه می‌شود.
عرصه‌بندی فضایی، طراحی داخلی نشیمن و پذیرایی
یکی از مهمترین بخش‌های فرآیند طراحی داخلی خانه، عرصه‌بندی فضایی بخش‌های خصوصی از عمومی است. در قدم نخست، عرصه‌بندی فضای ورودی از دیگر عرصه‌ها انجام می‌شود. با جلوگیری از اشراف به کل فضای خانه، حریم خصوصی ساکنان خانه حفظ می‌شود. با تعبیه‌ی پارتیشن‌ها یا کمدها، عرصه‌بندی فضای ورودی انجام می‌شود. علاوه بر این، عناصری کاربردی مثل آیینه، جاکفشی، یک نشیمن‌گاه در دکوراسیون فضای ورودی به کار می‌رود. همچنین عرصه‌بندی فضایی و چیدمان عناصر باید به گونه‌ای باشد که فضای سیرکولاسیون از فضای نشیمن و پذیرایی جدا باشد. عرصه‌بندی فضای نشمین و پذیرایی با اختلاف ارتفاع، پیشامدگی یا عقب‌رفتگی جداره‌ها، رنگ و متریال متفاوت و … ایجاد می‌شود. یکی دیگر از موارد تأثیرگذار در طراحی داخلی خانه، انتخاب سبک مناسب است. فراموش نکنید که سبک کلاسیک انتخاب مناسبی برای خانه‌های کوچک محسوب نمی‌شود!
طراحی داخلی آشپزخانه
آشپزخانه، عملکردیترین فضای خانه است. اساسی‌ترین بخش فرآیند طراحی آن، طراحی کابینت آشپزخانه و نحوه‌ی چیدمان لوازم کاربردی است. رعایت اصول و تناسبات بر اساس ارگونومی بدن انسان باید در طراحی کابینت آشپزخانه لحاظ شود. مثلث کار آشپزخانه یکی از راه‌های سنجش میزان راحتی و کارایی آشپزخانه است. این مثلث، با توجه به محل قرارگیری سینک ظرف‌شویی، یخچال و اجاق گاز شکل می‌گیرد. در بهترین حالت، نحوه‌ی چیدمان این سه عنصر کلیدی منجر به تشکیل مثلثی متساوی‌الاضلاع می‌شود. بسته به متراژ فضای آشپزخانه، کابینت‌ها و ورودی و نوع آشپزخانه (مستقل، دیواری، اپن یا باز، سرد-گرم) تعیین و طراحی می‌شود.
یکی از مهمترین اصول انتخاب سبک کابینت و آشپزخانه، انسجام و هماهنگی بین سبک کلی خانه و فضای آشپزخانه است. این موضوع وقتی اهمیت دو چندان می‌یابد که آشپزخانه‌ی شما به صورت اپن (Open) طراحی شود. پس از تعیین سبک، طراحی آشپزخانه و انتخاب مصالح و رنگ کابینت‌ها شروع می‌شود. در صورتی که آشپزخانه‌ی شما کوچک و یا روشنایی آن به اندازه‌ی مطلوب نباشد، رنگ‌های تیره را در طراحی آشپزخانه خود به کار نبرید. با توجه به لزوم لوله‌کشی به لوازمی مانند سینک، ماشین ظرف‌شویی و یخچال، باید جانمایی نزدیک این لوازم در طراحی کابینت لحاظ شود. علاوه بر این حتماً باید اصول داکت تهویه و فاضلاب در فرآیند طراحی کابینت آشپزخانه رعایت شود. عموماً ماشین لباس‌شویی در پلان خانه‌های ایرانی در آشپزخانه، جانمایی می‌شد؛ اما امروزه با تعبیه‌ی ماشین لباس‌شویی در فضای رخت‌شورخانه یا لاندری (Laundry)، کیفیت فضای آشپزخانه افزایش می‌یابد.
دانلود نمونه طراحی داخلی آشپزخانه- کانون معماران و شهرسازان
طراحی داخلی اتاق خواب
حس فضایی هر اتاق خواب با توجه به سن، جنسیت، علایق و نیازهای کاربر آن اتاق خواب، طراحی می‌شود. بدین ترتیب فضایی منحصربهفرد و شخصی‌سازی‌شده برای هر فرد ایجاد می‌شود. عرصه‌بندی و چیدمان عناصر اتاق خواب اهمیت دو چندان دارد. حفظ حریم شخصی و جلوگیری از اشرافیت فضای عمومی به خصوصی، یکی از اصول اساسی طراحی و چیدمان اتاق خواب است. اتاق خواب، محلی برای استراحت، خلوت شخصی و انجام امور شخصی است؛ در نهایت طراحی داخلی و چیدمان عناصر بر اساس نحوه‌ی تأثیرگذاری رنگ، بافت عناصر و نوع مصالح بر ذهن شکل می‌گیرد. رنگ و مصالح عناصر اتاق خواب با هدف ایجاد تمرکز و القای حس آرامش و دل‌گرمی، اولویت‌بندی و انتخاب می‌شود.
بزرگ‌ترین اتاق خواب هر خانه معمولاً به والدین اختصاص داده می‌شود. یک حمام و سرویس بهداشتی جداگانه هم در این اتاق تعبیه می‌شود. علاوه بر این فضایی مناسب برای کمد لباس و لوازم شخصی طراحی می‌گردد. اتاق خواب کودکان، اتاق کار، اتاق مهمان و … نیز بر اساس اصول اولیه، نیازها و علایق کاربر هر فضا، عرصه‌بندی، طراحی و چیدمان می‌شود.
دانلود نمونه طراحی داخلی اتاق خواب- کانون معماران و شهرسازان
طراحی داخلی سرویس بهداشتی
شاید بتوان گفت سرویس بهداشتی، یکی از فضاهایی است که عموماً طراحی داخلی مناسبی برای آن صورت نمی‌گیرد؛ در حالی که با طراحی داخلی اصولی و انتخاب رنگ و متریال مناسب، می‌توان کیفیت فضایی آن را افزایش داد. چیدمان دقیق، انتخاب هوشمندانه‌ی مصالح، توجه به جزئیات و رنگ‌بندی عناصر منجر به ایجاد حس پاکیزگی در سرویس بهداشتی می‌شود. عرصه‌بندی و چیدمان عناصر باید با هدف جلوگیری از دید مستقیم فضای عمومی به این فضا اعمال شود. فضای سرویس بهداشتی و حمام، به عنوان فضاهای خیس طبقه‌بندی می‌شوند؛ به همین جهت در طول فرآیند طراحی این فضاها، تمام الزامات و محدودیت‌های فنی و اجرایی باید در نظر گرفته شود. نورپردازی خطی، استفاده از کنتراست و چیدمان اکسسوری‌های مناسب سرویس بهداشتی، منجر به ایجاد فضای کاربردی، خاص و زیبا می‌شود.
دانلود نمونه طراحی داخلی سرویس بهداشتی- کانون معماران و شهرسازان
طراحی داخلی فضاهای غیر مسکونی
در این بخش اهمیت طراحی داخلی برای فضاهای کارکردی متفاوت (کافه-رستوران، فضاهای اداری، آموزشی، درمانی، تجاری، فرهنگی) و نکات کلی طراحی کیفیت فضایی این مکان‌ها بررسی می‌شود.
طراحی داخلی کافه و رستوران
” انسان، بزرگ‌ترین مسرت انسان است”؛ این جمله‌ی هاوامال، شاعر ایسلندی، نشانگر میزان علاقه و میل انسان به برقراری روابط با دیگران است. امروزه کافه‌ها یکی از مهمترین دیدارگاه‌های اجتماعی را شکل می‌دهند. مهمترین عامل جذب مخاطب در این مکان‌ها، علاوه بر کیفیت غذا، نحوه‌ی طراحی داخلی این فضاها است. مخاطب برای تجربه‌ی حس فضایی متفاوت، ثبت لحظات و خاطرات ماندگار و تجدید دیدار با دیگران به کافه یا رستوران می‌رود.
مخاطب کافه یا رستوران علاوه بر ارزش غذا، بهای تجربه‌ی حس فضایی متفاوت را هم می‌پردازد. به همین دلیل طراحی داخلی و کیفیت فضایی متفاوت این مکان‌ها بسیار ضروری است. شما می‌توانید با طراحی داخلی منحصربهفرد یک کافه یا رستوران، خیلی زود محل ملاقات مخاطبان بسیاری را فراهم کنید. با جذب مخاطبان اولیه، احتمالاً خیلی زود افراد بیشتری کافه‌ای که شما طراحی کرده‌اید را به عنوان دیدارگاه اجتماعی خود انتخاب می‌کنند؛ چرا که مردم جایی می‌روند که مردم باشند!
عرصه‌بندی فضایی کافه و رستوران
عرصه‌بندی فضایی کافه یا رستوران با هدف ایجاد روابط اجتماعی در عین حفظ قلمروهای شخصی انجام می‌شود. به عبارت دیگر یک کافه یا رستوران باید فضایی برای خلوت شخصی، قرارهای دونفره و دیدارهای دسته‌جمعی را فراهم کند؛ اما عرصه‌بندی و تأمین قلمرو برای هر الگوی رفتاری باید به صورت اصولی و هوشمندانه انجام شود. هر الگوی رفتاری در کافه باید قلمروی مخصوص به خود را داشته باشد و تضادی بین حوزه‌های فعالیت افراد نباید ایجاد شود.
چیدمان میزها در این قرارگاه‌های اجتماعی، تأثیر مستقیمی بر الگوهای رفتاری انسان می‌گذارد. احاطه‌ی کامل به حواس انسانی و فواصل ارتباطی، نقطه‌ی شروع خوبی برای طراحی، چیدمان و ابعاد عناصر و مبلمان فضاست. میزهای باریک با حفظ حریم و فاصله‌ی شخصی، بستر مناسبی را برای ایجاد مکالمات قوی و صمیمی فراهم می‌کند. این در حالی است که اندازه‌ی پهن میز، موقعیتی رسمی ایجاد می‌کند که در آن برقراری ارتباط و مکالمه‌ی دوستانه فراهم نمی‌شود.
علاوه بر این نوع رنگ، مصالح و جزئیات عناصر کافه یا رستوران نیز، کیفیت فضایی آن را تشکیل می‌دهند. این مکان‌ها، فضای مناسبی برای طراحی‌های خاص و هنرمندانه، ترکیب عناصر منحصربهفرد و ایجاد حس فضایی ناب هستند. عناصر زیادی برای القای حس فضایی متفاوت در کافه و رستوران وجود دارد. نکته‌ای که باید به خاطر داشته باشیم انسجام فضایی و هارمونی بین تمام عناصر است. حتی منوی کافه و رستوران هم می‌تواند بر اساس تم رنگی و حس فضایی به صورت خلاقانه طراحی شود.
طراحی داخلی فضاهای اداری
افراد زیادی روزانه ۸ ساعت از زمان خود را در اداره یا شرکت و در کنار همکاران خود می‌گذرانند. به همین جهت طراحی داخلی این فضاها می‌تواند بر سلامت روان افراد بسیار تأثیرگذار باشد. طراحی داخلی مناسب فضاهای اداری منجر به بهبود راندمان کاری، افزایش پویایی و نشاط نیروهای انسانی می‌شود. عرصه‌بندی، چیدمان عناصر فضایی و انتخاب رنگ و مصالح در اداره‌ها و شرکت‌ها با هدف ایجاد تمرکز و آرامش صورت می‌گیرد.
بر اساس ماهیت هر بیزینس، عرصه‌های فضایی مختلفی در یک شرکت طراحی می‌شود. علاوه بر این با به وجود آمدن فضاهای اشتراکی برای کار، طراحی فضاهای انعطاف‌پذیر و کارکردی برای چند بیزینس مختلف در یک فضای واحد اهمیت پیدا کرده‌است. یک فضای خدماتی شامل فضای آشپزخانه، سرویس‌بهداشتی و … به طور مشترک در تمام شرکت‌ها و فضاهای اشتراکی باید طراحی شود. برای تأمین قلمرو شخصی و فعالیت فردی، باید یک فضای شخصی برای تمام اعضا هم فراهم شود.
علاوه بر این یک فضای انعطاف‌پذیر برای کار گروهی و برگزاری جلسات باید در تمام شرکت‌ها طراحی شود. انتخاب اتاق مدیریت، بر اساس جانمایی و ابعاد اتاق‌ها و سلسله‌مراتب فضایی صورت می‌گیرد. به صورت کلی در بسیاری از ادارات، اتاق مدیریت یک ورودی مستقل و فضای خدماتی منحصر به خود را دارد. برای ایجاد ارزش افزوده در طراحی خود، می‌توانید علاوه بر طراحی عرصه‌های کاربردی اصلی، یک فضای زیبا و منحصربهفرد برای استراحت و تعامل افراد با یکدیگر ایجاد کنید.
دانلود نمونه طراحی داخلی اداری- کانون معماران و شهرسازان
طراحی داخلی مدرسه و مهدکودک ( فضاهای آموزشی)
مهدکودک و مدرسه یکی از مهمترین مکان‌ها برای رشد، برقراری روابط دوستانه و کسب مهارت‌های مختلف برای کودک است. آموزش، یادگیری و کسب مهارت، نیازمند بستری مناسب و فضایی آرامش‌بخش، پویا و خلاقانه است. کودک از محیط می‌آموزد و از آن تأثیر می‌گیرد. بنابراین طراحی داخلی مهدکودک و مدرسه به عنوان اولین مکان تجربه و لمس جهان بسیار مهم است. طراحی داخلی، انتخاب عناصر، مصالح و رنگ این فضاها، با هدف افزایش خلاقیت، پویایی و قدرت یادگیری ذهنی کودک انجام می‌شود. مهمترین نکته در طراحی فضاهای آموزشی برای کودک، بازی با آب، رنگ و نور برای برانگیزش حسی است. علاوه بر این تأمین امنیت و امکان نظارت بر فعالیت‌های کودکان یکی از اصول اساسی طراحی فضاهای آموزشی است.
دانلود نمونه طراحی داخلی مدرسه- کانون معماران و شهرسازان
طراحی داخلی بیمارستان ( فضاهای درمانی)
بیمارستان مکانی است که بیشتر مراجعان آن در قدم نخست در موضع ضعف و ناتوانی قرار دارند. این در حالی است که به دلیل تأثیرگذاری سلامت روان بر سلامت جسمانی، افراد نیازمند روحیه‌ای قوی برای غلبه بر بیماری خود هستند. با توجه به میزان اهمیت محیط انسان‌ساخت بر سلامت روان و ذهن، طراحی داخلی مناسب بیمارستان بسیار ضروری است.
کاربرد عناصر طبیعی و پالت رنگی مناسب، بیمارستان را تبدیل به فضایی شفابخش برای بیمار و فضایی آرامش‌بخش برای همراهان بیمار می‌کند. علاوه بر این فراموش نکنید که خوانایی و سادگی فضا و سیرکولاسیون در این فضا بسیار مهم است. تلفیق فضای نیمه‌باز با فضای بسته، استفاده‌ی حداکثری از نور روز و ارتباط هر چه بیشتر با گیاهان، اقدامات هوشمندانه‌ای در طراحی داخلی بیمارستان هستند.
طراحی داخلی فروشگاه (فضاهای تجاری)
طراحی داخلی فضای تجاری عاملی است که به طور مستقیم بر جذب مخاطب و فروش محصول تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل امروزه طراحی ویترین و فضای داخلی فروشگاه‌ها هم جایگاه ویژه‌ای دارد. وقتی صحبت از طراحی فروشگاه می‌شود، نمی‌توان عرصه‌ی رقابتی میان فروشگاه‌ها را نادیده گرفت. فروشگاه باید در وهله‌ی اول با جذابیت بصری و حس دعوت‌کنندگی، توجه مخاطب رو به خود جلب کند.
فروشگاه، نمایشگاهی از محصولات یک بیزینس است. شما می‌توانید با طراحی کیفیت فضای منحصربهفرد یک فروشگاه، منجر به جذب مخاطب و در نتیجه تغییر فرآیند نمایش محصول به فروش محصول شوید. چیدمان عناصر فضایی یک فروشگاه، با هدف نمایش خاص‌ترین ویژگی‌های محصولات صورت می‌گیرد. به‌طور کلی، طراحی داخلی هر فروشگاه، بر اساس ماهیت محصول و نیاز یا علاقه‌ی مخاطب هدف هر بیزینس طراحی می‌شود. کیفیت فضایی فروشگاه، باید حس ارزشمندی و احترام را برای مخاطب به ارمغان بیاورد.
طراحی داخلی سینما-تئاتر( فضاهای فرهنگی_تفریحی)
طراحی داخلی فضای فرهنگی و تفریحی از دو جهت بسیار ضروری است؛ ۱) اختیاری بودن فعالیت‌های فرهنگی و تفریحی و ۲) نوع مخاطب فضاهای فرهنگی و تفریحی. فعالیت‌های فرهنگی-تفریحی در بخش فعالیت‌های اختیاری طبقه‌بندی می‌شوند و گزینه‌های بسیاری برای فعالیت‌های تفریحی و فرهنگی در اختیار مخاطب است؛ هیج ضرورتی برای مراجعه‌ی مخاطب به یک فضای فرهنگی-تفریحی با کیفیت فضایی پایین وجود ندارد. از سویی دیگر، مخاطب فضاهای فرهنگی- تفریحی مثل سینما و تئاتر، انسان‌هایی آگاه، خوش ذوق با یک جهان‌بینی وسیع هستند. مخاطب این فضاها، اوقات فراغت خود را به صورت هوشمندانه صرف فعالیت‌های فرهنگی می‌کنند؛ پس در قدم نخست از طریق طراحی و القای یک حس فضایی فرهنگی و هنرمندانه باید به مخاطب ادای احترام کرد.
ماهیت کالبدی سینما_تئاتر، فرصت بازی با ارتفاع و ایجاد سیرکولاسیون عمودی جذاب و دیدهای بصری متنوع بین ترازهای ارتفاعی مختلف در فضای لابی و انتظار را فراهم می‌کند. فضای انتظار، سالن اصلی سینما یا تئاتر و بخش‌های خدماتی مجموعه مثل کافه، باید خلاقانه و هنرمندانه طراحی شوند. هارمونی بین سبک و سیاق تمام بخش‌های مجموعه‌ی فرهنگی-تفریحی باید به وضوح مشخص باشد.
سبک‌های طراحی داخلی
طبقه‌بندی سبک‌های مختلف طراحی داخلی بر اساس عوامل مختلفی انجام می‌شود؛ ۱) طبقه‌بندی بر اساس مناطق جغرافیایی و کشورهای مختلف ( مثل سبک ایتالیایی، فرانسوی، آسیای شرقی مثل چین، ژاپن، مراکش و … )، ۲) طبقه‌بندی بر اساس ساختار کلی و اصول هر سبک (مثل سبک کلاسیک، مدرن، روستیک و … ) و ۳) طبقه‌بندی بر اساس دهه‌ها (مثل دهه‌ی ۹۰ میلادی و … ). در ادامه به بررسی اصول کلی چند سبک رایج و تأثیرگذار می‌پردازیم.
سبک کلاسیک
سبک کلاسیک (classical) در طراحی فضاهای داخلی با هدف القای حس اصالت و سنگینی شکل می‌گیرد. این سبک بر اساس اصول نظم، تقارن، کاربرد عناصر پرجزئیات کلاسیک، ترکیب رنگی کلاسیک و … طراحی و اجرا می‌شود. دکوراسیون داخلی در این سبک با استفاده از مبلمان، نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های باستانی انجام می‌شود. فراموش نکنید که به دلیل حس فضایی و اصول اساسی سبک کلاسیک، کاربرد این سبک در فضاهای کوچک به هیچ وجه مناسب نیست!
سبک ویکتوریایی (classical Victorian)، سبک کلاسیکِ با‌شکوه کشورهای آمریکا و انگلستان است. پالت رنگی کلاسیک این سبک، شامل رنگ‌های زرشکی، میشی، قهوه‌ای، سرمه‌ای، ارغوانی، سبز و … می‌شود. اهمیت به جزئیات در تمام عناصر، ترکیب مبلمان کنده‌کاری‌شده، پرده‌های ضخیم و فرش‌های شرقی و … اصول اولیه‌ی این سبک محسوب می‌شود.
سبک کلاسیک فرانسوی (classical French)، با استفاده از اصول تعدیل‌شده‌ی سبک ویکتوریایی شکل می‌گیرد. در این سبک، اغراق در به‌کارگیری عناصر کلاسیک وجود ندارد. پالت رنگی این سبک از رنگ‌های مات و نیمه‌مات تشکیل شده‌است. مصالح کف‌پوش فضایی با سبک فرانسوی، می‌تواند گرانیت، سنگ طبیعی و یا پارکت به رنگ روشن و با بافت چوبی باشد. همچین قاب‌بندی‌های کلاسیک دیواری و پتینه‌کاری در این سبک وجود دارد.
سبک کلاسیک ایتالیایی (classical Italian)، بر اساس اصل اولیه‌ی توجه جزئیات و کیفیت عناصر شکل می‌گیرد. انتخاب و چیدمان عناصر سبک ایتالیایی، بر اساس این اصل اولیه و با استفاده از عناصر پرکاربرد این سبک انجام می‌شود؛ مانند لوسترهای کلاسیک، قالی ابریشمی، اکسسوری‌های با روکش ورق طلا، مبلمان‌های مجلل و منبت‌کاری‌شده و … .
سبک نئوکلاسیک
سبک نئوکلاسیک(neo classical)، از تلفیق جلوه‌های کلاسیک با نیازهای زندگی مدرن شکل می‌گیرد. بر این اساس عناصر فضایی سبک نئوکلاسیک، صرفاً از لحاظ بصری از سبک کلاسیک تبعیت می‌کنند. به عبارت دیگر حس فضایی کلی یک فضای نئوکلاسیک، با الهام از معماری کلاسیک و ترکیب عناصر زندگی مدرن امروزی شکل می‌گیرد.
سبک مدرن
مدرنیسم، یکی از مهمترین فلسفه‌ها و سبک‌های معماری قرن بیستم میلادی است. قطعیت و صفر و یکی بودن، ویژگی بارز فلسفه‌ی مدرن (Modern) است. ” فرم از عملکرد تبعیت می‌کند”؛ این جمله‌ی سالیوان (Form follows function)، بیانگر رویکرد تحلیلی به عملکرد فضاییست. بر این اساس، طراحی داخلی در سبک مدرن با استفاده از هندسه‌ی صاف و منظم و بدون تزئینات الحاقی شکل می‌گیرد.
“تزئینات، جنایت است”( ornament and crime)؛ این جمله‌ی آدولف لوس(Adolf Loos)، یکی از نظریه‌پردازان مدرنیسم، بیانگر لزوم حذف تزئینات در سبک مدرن است. به عقیده‌ی لوس، تحول و پیشرفت معماری در سایه‌ی حذف تزئینات ممکن می‌شود. همچنین او مقایسه‌ای تمثیلی بین تزئینات معماری و خالکوبی بدن انسان بیان کرده‌است؛ او باور داشت که خالکوبی، نشانه‌ی جرم و بزهکاری و تزئینات، عامل انحطاط فرهنگی جامعه است! بر این اساس جذابیت بصری در طراحی داخلی فضاهای مدرن در ذات کالبد معماری جست‌وجو می‌شود، نه در عناصر الحاقی تزئینی.
رنگ‌های سفید و خنثی بخش زیادی از پالت رنگی ساده‌ی سبک مدرن را تشکیل می‌دهند؛ البته که کاربرد دیگر رنگ‌های ویژه، به میزان کم و فقط به عنوان لکه‌های رنگی تأکیدی در فضای مدرن دیده می‌شود. استفاده‌ی کاملاً منطقی از مواد و مصالح، نوآوری در ساخت از دیگر ویژگی‌های طراحی داخلی این سبک است. مواد و مصالح اصلی این سبک، عناصری مثل شیشه، بتن، استیل و … هستند. اغلب مواد و مصالح فضاهای داخلی مدرن، ویژگی‌های مشترکی مثل شفافیت، صاف و صیقلی بودن و … را دارند.
سبک مینیمالیسم
“کمتر، بیشتر است” (less is more) ؛ این جمله‌ی میس‌وندروهه (Mies van der Rohe)، معمار پیشروی سبک مدرن و مینیمال (minimal) است. این شعار سبک مینیمالیسم، گویای ماهیت ساده و عملکرد بالای این سبک است. هدف این سبک جلوگیری از مصرف‌گرایی یا تجمل‌گرایی و اجتناب از تزئینات غیرضروری است. بنابراین با مدیریت بهینه‌ی فضا و چیدمان اصولی عناصر، دستیابی به عملکرد فضایی در عین خلوص و سادگی فضا ممکن می‌شود. رنگ و مصالح موجود در فضا هم کاملاً منطبق بر اصول اساسی این سبک، به صورت ساده انتخاب می‌شود.
سبک پست مدرن
ظهور فلسفه و سبک معماری پستمدرن (Post Modern)، مرتبط با دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی است. اساس فلسفه‌ی پستمدرن بر مبنای نقد مدرنیسم شکل گرفت. نسبی‌بودن پدیده‌ها و توجه به تاریخ، فرهنگ و … در این فلسفه به شدت مورد توجه قرار گرفت. طراحی مدرن و معماری بین‌الملل، در فلسفه‌ی پستمدرن به عنوان اشتباهی محض تلقی می‌شود. توجه به بستر جغرافیایی پروژه، فرهنگ، تاریخ، علایق و نیازهای منحصربهفرد هر کاربر، اصول اساسی طراحی پستمدرن است.
بر این اساس سبک‌های متنوع طراحی داخلی با تکیه بر فلسفه‌ی معماری پستمدرن شکل گرفت؛ اعم از سبک آوانگارد، بوهومیان، گلم، انتقالی و … . اصول طراحی داخلی در هر کدام از این سبک‌ها متفاوت است. به طور کلی فضای پستمدرن، نسبت به فضای مدرن، انعطاف‌پذیرتر است. تمایلات و نیازهای امروزی انسان در طراحی داخلی پستمدرن لحاظ می‌شود؛ به همین دلیل، طراحی فضای پستمدرن نیاز به تخصص بیشتری در زمینه‌ی ترکیب‌بندی و چیدمان هنرمندانه‌ی عناصر دارد.
سبک امروزی یا معاصر
سبک کانتمپروری (Contemporary) یا معاصر، بر اساس فلسفه‌ی پستمدرن بر اساس نیازها و علایق امروزه شکل گرفته‌است. این سبک ترکیب خلوص و سادگی سبک مدرن با پویایی، جذابیت بصری و عناصر زیبایی‌شناختی سبک پستمدرن است. هندسه و اشکال این سبک، ترکیب خطوط مستقیم و صاف مدرن با خطوط منحنی است. در پالت رنگی این سبک، رنگ‌های خنثی سبک مدرن در کنار رنگ‌های شاد و جسورانه، هارمونی و ترکیب رنگی بی‌نظیری ایجاد می‌کنند.
با توجه به پیشرفت هر روزه‌ی تکنولوژی، ویژگی‌ها و مواد و مصالح سبک معاصر در آینده قابل تغییر است؛ اما به طور کلی استفاده از مصالح شفاف در کنار سطوح براق مثل استیل، کروم و … در عناصر و مبلمان این دوره متداول است. علاوه بر این در این سبک، از ترکیب نور طبیعی و منابع نور مصنوعی مختلف برای روشنایی فضا استفاده می‌کنند.
همچنان که اشاره شد، ویژگی‌های این سبک بر اساس شرایط زمانی هر دوره متعیر است؛ بنابراین با شروع پاندمی کرونا، متخصصان طراحی داخلی و رشته‌ی روان‌شناسی محیط، ویژگی‌های جدیدی برای این سبک معماری پیشنهاد دادند. تمامی ویژگی‌های مطرح‌شده با هدف بهبود سلامت روان و افزایش کارایی ذهن انسان‌ها، تجزیه و تحلیل و ارائه شده‌است. بر این اساس طراحی فضا، انتخاب و چیدمان عناصر به طرز ویژه‌ای در این دوره انجام می‌شود؛ مانند به کارگیری رنگ‌های پاستلی و روشن، مواد طبیعی (چوب به رنگ روشن)، طراحی طاق‌ها و اشکال منحنی، مبلمان و عناصری با لبه‌های گرد و … .
سبک انتقالی
سبک انتقالی (Transitional)، یکی از سبک‌های پستمدرن محسوب می‌شود؛ به عبارت دیگر سبک انتقالی، پلی بین سبک سنتی و مدرن است. این سبک به طور متداول در کشور ایران به کار گرفته می‌شود. این سبک با تلفیق عناصر سنتی (مثل آجرکاری، مصالح چوبی، رنگ‌های متداول معماری سنتی ایرانی، عناصر ویژه‌ی معماری ایرانی مثل فرش ایرانی) در فضای ساده‌ی مدرن، کیفیت فضایی متفاوتی ایجاد می‌کند. این نحوه‌ی طراحی داخلی، سادگی و خلوص سبک مدرن و حس فضایی معماری سنتی را برای مخاطب به ارمغان می‌آورد.
سبک روستیک
سبک روستایی یا روستیک (Rustic)، با الهام از ماهیت فضاهای روستایی و طبیعت شکل می‌گیرد. این سبک با یادآوری فضاهای ساده و بی‌تکلف گذشته منجر به القای حس حضور در طبیعت می‌شود. تمامی عناصر، مصالح و رنگ‌های به کار رفته در این سبک حس سادگی، طبیعی‌بودن و فرسودگی دارند. مواد و مصالح غالب فضاهای روستیک شامل عناصر طبیعی خام و دست‌نخورده شامل چوب و الوار، سنگ‌های صیقل‌نخورده و فلزات جلا‌نخورده هستند. پالت رنگی این فضاها نیز از رنگ‌های برگرفته از طبیعت مثل رنگ‌های کرم، سبز، قهوه‌ای، آبی فیروزه‌ای و … تشکیل شده‌است.
اصول طراحی داخلی
طراحی داخلی، با توجه به ویژگی‌های هر سبک و ماهیت هر فضا انجام می‌شود؛ اما به صورت کلی چند اصل اساسی و مشترک برای طراحی داخلی تمامی فضاها وجود دارد. پیروی از این اصول، افزایش کیفیت فضایی را به ارمغان می‌آورد. در ادامه به بررسی این اصول می‌پردازیم:
۱- تعادل بصری
مفهوم توازن یا تعادل بصری، به معنای توزیع برابر و یکنواخت عناصر در چیدمان فضایی برای ایجاد حس ثبات بصری است. به‌طور کلی سه تکنیک برای برقراری توازن بصری در طراحی و چیدمان عناصر وجود دارد؛ ۱-تعادل بصری متقارن، ۲- تعادل بصری نامتقارن و ۳_تعادل بصری شعاعی.
تعادل بصری متقارن
این توازن، در سبک کلاسیک و نئوکلاسیک با برقراری تقارن بصری فراهم می‌شود. در این روش رسمی و کلاسیک، ترکیب‌بندی عناصر به صورت کاملاً یکسان در دو طرف یک تکیه‌گاه مرکزی انجام می‌شود. یک فضای نشیمن با دو مبل در دو طرف یک میز قهوه‌خوری، با قاب‌بندی‌های و تزئینات متقارن بر روی دیوار، نمونه‌ای از این تکنیک است. طراحی فضا با تکنیک تقارن بصری به عنوان اثر آیینه‌ای هم شناخته می‌شود. دستیابی به تعادل توسط این تکنیک، نسبتاً ساده است. چرا که ویژگی‌های بصری و عناصر فضایی به صورت کاملاً متقارن در طراحی و چیدمان، تکرار می‌شوند. اما فراموش نکنید که کاربرد بیش از حد این تکنیک، ممکن است فضایی یکنواخت، خسته‌کننده و تکراری به وجود آورد! پس همیشه از این تکنیک، فقط در معدود مواردی در چیدمان فضایی استفاده کنید.
تعادل بصری نامتقارن
تقارن بصری سبک کلاسیک، امروزه تبدیل به تعادل بصری در سبک مدرن و پستمدرن شده‌است. این روش مدرن و غیررسمی، تعادل بصری نامتقارن نامیده می‌شود و صرفاً از عناصر یکسان در ترکیب‌بندی آن استفاده نمی‌شود. در این روش، چیدمان عناصر متنوع با وزن‌های بصری مختلف به منظور متعادل‌سازی ترکیب در اطراف یک نقطه مرکزی انجام می‌شود. برقرای تعادل بصری نامتقارن، نیازمند مهارت ترکیب‌بندی و انتخاب هوشمندانه‌ی عناصر است. جایگاه، فرم، خطوط، رنگ و بافت عناصر برای دستیابی به تعادل بصری نامتقارن باید به خوبی تحلیل شود. در این روش، توازن بصری بدون تکرار دقیق عناصر و نظم یکنواخت شکل می‌گیرد. به همین دلیل پیچیدگی و جذابیت بصری این تکنیک به مراتب بیشتر از تقارن بصری است.
تعادل بصری شعاعی
تعادل شعاعی نیز با ساماندهی عناصر به طور مساوی در اطراف یک نقطه‌ی کانونی مرکزی انجام می‌شود. چیدمان عناصر با این روش، حس فضایی صمیمانه و نابی را ایجاد می‌کند. چیدمان فضای غذاخوری با یک میز گرد و صندلی‌های اطراف آن، یکی از نمونه‌های تعادل شعاعی است.
۲- انسجام بصری
انسجام بصری به معنای هماهنگی و وحدت بصری تمام عناصر، ویژگی‌ها، سبک طراحی و حس فضایی یک مکان است. به عبارت دیگر تمام یک فضا باید به عنوان یک کلِ واحد درک شود. یکپارچگی و هارمونی بین عناصر طراحی منجر به افزایش حس پیوستگی فضایی و جذابیت بصری یک مکان می‌شود. اصل هارمونی و تکرار الگوهای طراحی، رنگ و بافت مشابه مصالح باید در تمام عناصر فضایی نمود داشته باشد. با تکرار الگوها در فضا، علاوه بر ایجاد وحدت بصری، پویایی و سیالیت فضایی خاصی در مکان جریان می‌یابد. بدین ترتیب مخاطب با دنبال‌کردن الگوها و هارمونی فضایی مکان، تصویرِ بزرگی از فضا را درک و ثبت می‌کند.
۳- ریتم
ریتم در تمام هنرها کاربرد دارد. یک قطعه‌ی موسیقی با یک الگوی ریتمیک در کل اثر و فراز و فرودهایی در بخش‌هایی از اثر ساخته می‌شود. ریتم در هنر و ترکیب‌بندی بصری، با تکرار یک الگوی بصری حاصل می‌شود. ایجاد ریتم در طراحی داخلی، در عین حال می‌تواند دو حس متفاوت را در ذهن مخاطب ثبت کند؛ ۱) وحدت بصری و ۲) احساس سیالیت و پویایی. با القای این دو حس، مخاطب فضا را به صورت یک کلِ واحد درک می‌کند. علاوه بر این با انتقال حس سیالیت، نگاه مخاطب از عنصری به عنصر دیگر سوق داده می‌شود. ریتم، با تکرار ویژگی‌های مشابه در تمام عناصر، حس فضایی یکسانی را به مخاطب منتقل می‌کند. یک هارمونی رنگی یکسان، جزئیات مشابه مرتبط با بافت و نوع مصالح و یا انواع دیگر الگوهای خاص و هنرمندانه، ابزارهای دستیابی به ریتم در طراحی فضای داخلی هستند.
۴- مقیاس و تناسبات
رعایت مقیاس و تناسبات، یکی از اولین شرط‌های ایجاد رابطه‌ی حسی بین فضای معماری و کاربر فضاست. این اصل به طور مستقیم بر عملکرد، خوانایی و جهت‌یابی فضا تأثیر می‌گذارد. حس دربرگیرندگی محیط و درک فضا هم توسط رعایت تناسبات مناسب بین فضای معماری و کاربر به وجود می‌آید. به همین دلیل در قدم نخست فرآیند طراحی، معمار و طراح داخلی باید دانش ارگونومی بدن انسان و طراحی بر اساس آن را کسب کند. مقیاس عناصر در طراحی داخلی، مفهومی نسبی است. تناسبات هر عنصر در فضا بر اساس مقیاس عناصر دیگر سنجیده می‌شود.
رعایت مقیاس و تناسبات در نحوه‌ی کارکرد عناصر و درک فضا توسط مخاطب اثرگذار است. نسبت طلائی، یکی از تکنیک‌های متداولی است که در یونان باستان کشف شد. امروزه همچنان برخی از هنرمندان و طراحان، این نسبت را به کار می‌برند. یکی از نمونه‌های موفق رعایت تناسبات در معماری سنتی ایران، طراحی جداره‌های میدان نقش جهان اصفهان برای انسانی‌کردن فضاست. در این میدان بزرگ مقیاس، قاب‌بندی‌های جداره با هدف رعایت تناسبات انسانی و ایجاد بستری برای درک فضا طراحی شده‌است.
۵- سلسله مراتب فضایی
رعایت سلسله مراتب فضایی در طراحی داخلی، سبب ایجاد حریم بین عرصه‌های فضایی متفاوت می‌شود. علاوه بر این، سلسله مراتب، فرصت خوانش اطلاعات و درک پیچیدگی‌های فضایی را برای مخاطب به ارمغان می‌آورد. سلسله مراتب هم یکی از عوامل تأثیرگذار در ایجاد حس دربرگیرندگی محیط است؛ با فراهم‌سازی بستر درک فضا در ذهن مخاطب، در نهایت حس دربرگیرندگی محیط به مخاطب القا می‌شود.
۶- ایجاد نقطه‌ی کانونی
استفاده از عنصر تأکید و ایجاد نقطه‌ی کانونی یکی از روش‌های افزایش جذابیت زیبایی‌شناختی و جلب توجه مخاطب است. برای جلوگیری از یکنواختی در یک مکان، ایجاد یک یا چند نقطه‌ی کانونی بسته به مقیاس پروژه بسیار مهم است. با این حال، کاربرد بیش از حد این اصل، می‌تواند منجر به آشفتگی و ازدحام بصری شود. به همین دلیل رعایت تعادل در طراحی نقاط کانونی، بسیار ضروری است.
رنگ‌های برجسته و تأکیدی، مصالح متفاوت، عناصر منحصربهفرد و یا حتی تکنیک تعادل شعاعی، ابزارهای قدرتمند طراحی نقطه‌ی کانونی در فضا هستند. نقطه‌ی کانونی در یک خانه، می‌تواند جایگاه و کارکردهای متفاوتی داشته باشد؛ مثل طراحی فضایی هنرمندانه در کنار شومینه، چیدمان خلاقانه‌ی میز‌تلویزیون، فضای نشیمن منحصر به‌فرد و … . پس از طراحی نقطه‌ی کانونی، عرصه‌های فضایی دیگر به عنوان مکمل این فضا طراحی می‌شوند. فراموش نکنید که بین حس فضایی و سبک کلی مکان، هارمونی و پیوستگی وجود داشته باشد!
۷- تنوع بصری
تنوع در هنرهای بصری به عنوان راهکاری برای افزایش پویایی و جذابیت بصری کاربرد دارد. تغییر مقیاس عناصر، کنتراست(تضاد) در رنگ یا بافت مصالح و …، ابزارهایی برای تأکید، افزایش عمق فضایی، تنوع و جذابیت بصری هستند. ترکیب رنگ‌های روشن و تیره یا گرم و سرد، با ایجاد کنتراست و تنوع بصری، جلوه‌ی بصری چشم‌گیری به وجود می‌آورد. برای ایجاد فضایی دلپذیر، رعایت تعادل در کاربرد این تکنیک‌ها در طراحی بسیار مهم است. کاربرد بیش از حد تنوع در فضا می‌تواند منجر به ایجاد پیجیدگی یا ازدحام بصری شود. بنابراین فراموش نکنید که تنوع بصری و پویایی فضای داخلی نباید انسجام فضایی، ریتم عناصر را بر هم زند. کیفیت فضایی منحصربهفرد هر مکان، با رعایت تعادل و توازن بین تمام اصول اولیه‌ی طراحی داخلی فراهم می‌شود.
۸- جزئیات
“خداوند در جزئیات است”(God is in the details)؛ این جمله‌ی میس‌وندروهه، بیانگر میزان اهمیت جزئیات در طراحی کیفیت فضایی یک مکان است. بدون الحاق جزئیات نهایی هنرمندانه و ظریف در فضا، یک طراحی منحصربهفرد ایجاد نمی‌شود. شما می‌توانید با الحاق عناصر و جزئیاتی ویژه، سبک و حس فضایی مکان را با توجه به علایق کاربر، شخصی‌سازی کنید. بدین ترتیب به احتمال زیاد، مخاطب احساس تعلق خاطر بیشتری به فضا خواهد داشت. علاوه بر این، جزئیات مشابه و عناصر ویژه در تمام پروژه‌های معماری‌تان، می‌تواند امضای شخصی شما در تمام پروژه‌ها باشد.
۹- جلوگیری از آشفتگی یا ازدحام بصری
نکته‌ی بسیار ضروری در تمام هنرهای بصری، جلوگیری از آشفتگی یا ازدحام بصری است. این نکته، در طراحی داخلی هم بسیار کاربرد دارد. تمامی عناصر و عرصه‌های فضای داخلی باید ساده و خوانا باشند. منظور از سادگی در طراحی داخلی به هیچ وجه حذف عناصر نیست؛ ایجاد فضای سفید و خالی برای تنفس (White space movement)، روش دستیابی به سادگی و خوانایی فضاست. بدین ترتیب بستر مناسبی برای خوانش اطلاعات فضا و درک پیچیدگی‌ها در ذهن مخاطب فراهم می‌شود.
فرآیند طراحی داخلی
۶ مرحله در فرآیند طراحی داخلی وجود دارد؛ ۱- برداشت فضا، تجزیه و تحلیل اطلاعات، ۲- انتخاب سبک طراحی داخلی، ۳- عرصه‌بندی فضا در طراحی داخلی، ۴- روشنائی و نورپردازی، ۵- انتخاب مصالح و پالت رنگی فضا و ۶- انتخاب مبلمان طراحی داخلی. در ادامه با بررسی هر مرحله، نکات کاربردی برای طراحی اصولی یک فضا ارائه شده‌است. با ما همراه باشید…
۱- برداشت فضا، تجزیه و تحلیل اطلاعات
اولین مرحله‌ی طراحی داخلی، برداشت فضا، ثبت فرصت‌ها و محدودیت‌های فضاییست. ثبت میزان ورود نور طبیعی به داخل، نکات فنی و اجرایی مثل سیستم لوله‌کشی، برق‌کاری و … در این مرحله بسیار ضروری است. علاوه بر این عرصه‌بندی فضایی در وضع موجود پروژه باید ثبت شود. پس از برداشت وضع موجود، معمار، نیازمند برقراری ارتباط با مخاطب و کسب اطلاعات مورد نیاز است. ارتباط با مخاطب پروژه برای درک نوع نیازها، علایق منحصربهفرد و سبک و حس فضایی مطلوب مخاطب شکل می‌گیرد. در طول تمام فرآیند طراحی تا اجرا، ارتباط با مخاطب به عنوان کاربر فضا بسیار تعیین‌کننده است.
۲- انتخاب سبک طراحی داخلی
پس از برداشت فضا و دریافت نظرات کارفرما، نوبت به انتخاب سبک مناسب طراحی داخلی می‌رسد. در این مرحله، سلیقه و نظر کارفرما، بسیار مهم و تعیین‌کننده است؛ اما شما به عنوان یک معمار و طراح داخلی می‌توانید با آگاه‌سازی مخاطب و انتقال اصول و نکات ضروری، مخاطب را راهنمایی کنید. علاوه بر ملاک علاقه‌مندی، محدودیت‌ها و فرصت‌های پروژه هم ملاک مهمی در انتخاب سبک طراحی داخلی است. به عنوان مثال انتخاب سبک کلاسیک در یک خانه‌ی کوچک، به هیچ وجه منطقی و مناسب نیست.
با انتخاب سبک‌های نامناسب بدون توجه به اصول اساسی، فرهنگ کشور خودمان و محدودیت‌های فضایی، دیگر نه خبری از هنر خواهد بود و نه از هنرمند! چیزی که یک هنرمند و معمار را متمایز می‌کند، توانایی متفاوت فکر کردن و تحلیل و پیش‌بینی نیازهای زمانه است. به نظر شما یک معمار می‌تواند به واسطه‌ی دانش خود، برای ارتقای سلیقه و دانش مخاطب تلاش کند؟ تصور کنید که کارفرما سبک نامناسبی را انتخاب می‌کند که هیچ سنخیتی با فرهنگ، نیازها، بستر طراحی و … ندارد؛ اگر معمار بدون ارائه‌ی اطلاعات کافی به مخاطب، همان سبک نامناسب را طراحی و اجرا کند، چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا در این صورت، توانمندی‌های معمار به ابزاری در دستان کارفرما تبدیل نمی‌شود؟!
۳- عرصه‌بندی فضا در طراحی داخلی
سومین مرحله‌ی فرآیند طراحی داخلی، عرصه‌بندی فضایی است. پس از تجزیه و تحلیل و تعیین عملکرد فضایی، عرصه‌بندی انجام می‌شود. عرصه‌بندی یا تفکیک فضایی با هدف رعایت حریم‌ها (عمومی، نیمه‌عمومی و خصوصی) و برای افزایش عملکرد فضا انجام می‌شود. با تفکیک‌فضایی مناسب در فضا، اصل سلسله‌مراتب فضایی هم رعایت می‌شود. ابزارهای مختلفی برای عرصه‌بندی وجود دارد؛ مثل تغییر ارتفاع کف یا سقف، جلو و عقب کردن جداره‌ها، استفاده از پارتیشن‌ها، نورپردازی متفاوت عرصه‌ها و … . نحوه‌ی چیدمان مبلمان هم می‌تواند ابزاری برای تأکید بر عرصه‌بندی باشد؛ اما عرصه‌بندی و شخصیت فضایی یک مکان باید قبل از چیدمان مبلمان هم برای کاربر قابل تشخیص باشد!
برنامه‌ریزی اولیه و تفکیک فضایی، بر اساس پاسخگویی حداکثری به نیازها و علایق کاربر شکل می‌گیرد؛ اما علاوه بر این نیازها، یک معمار می‌تواند یک عرصه‌ی منحصربهفرد را برای مخاطب خود طراحی کند. این فضای منحصربهفرد، ارزش افزوده و هدیه‌ی معمار به مخاطب است. هر معمار و طراح داخلی، توانمندی تحلیل و پیش‌بینی نیازهای احتمالی کاربر در آینده را دارد؛ مبنای این تحلیل‌ها، گفت‌و‌گوهای معمار و کارفرما برای دستیابی به طرح، سبک دلخواه مخاطب است.
این فضاهای خاص، کاربردی و در عین حال دارای جذابیت‌های بصری می‌توانند در قالب‌های مختلفی برای مخاطب طراحی شوند؛ مثل طراحی یک کنج خلوت و آرامش‌بخش برای تمرکز و کتاب‌خواندن، طراحی فضایی پویا و انعطاف‌پذیر برای ورزش یا بازی کودک، طراحی فضای نیمه‌باز برای استراحت و ارتباط با طبیعت و … . بر این اساس، معمار می‌تواند با عرصه‌بندی و طراحی فضایی، بستری مناسب برای وقوع رویدادهای مشخص فراهم کند.
۴- روشنائی و نورپردازی
اولین عاملی که باید در زمینه‌ی روشنایی مد نظر قرار داد، تعداد و ابعاد پنجره و میزان دریافت نور روز در فضاست. ممکن است شدت و جهت تابش نور، سبب خیرگی بصری و افزایش گرمای فضا در فصل‌هایی از سال شود؛ در این صورت می‌توان با طراحی عناصر و جزئیاتی انعطاف‌پذیر، روشنایی و دمای فضای داخلی را تعدیل کرد. اما اگر میزان دریافت نور روز کمتر از حد مطلوب باشد، چه می‌توان کرد؟ در این صورت، امکان ایجاد تغییرات در جداره‌های غیرباربر فضا و یا تلفیق فضای نیمه‌باز با فضای داخلی در فصل‌های گرم سال می‌تواند بررسی شود. امروزه نرم‌افزارهای مختلفی برای سنجش وضعیت نور روز در فضاهای مختلف و طراحی هوشمند و پارامتریک عناصر تعدیل‌کننده‌ی شرایط وجود دارد.
بخش بعدی در تأمین روشنایی فضای داخلی، تعبیه‌ی نور مصنوعی است. نحوه‌ی تعبیه‌ی نور مصنوعی به سه صورت انجام می‌شود؛ ۱) روشنائی عمومی هر فضا، ۲) روشنایی برای فعالیت‌های خاص و ۳) نورپردازی تأکیدی برای افزایش جذابیت بصری. میزان روشنائی مورد نیاز هر فضا برای فعالیت‌های عمومی یا خاص در آیین‌نامه‌های مربوطه بیان می‌شود. در این آیین‌نامه‌ها، ضوابط و مقررات برای تمام ریز فضاهای مسکونی، اداری، آموزشی و … طبقه‌بندی شده‌است. در این بخش از طراحی داخلی با مراجعه به آیین‌نامه‌ها، میزان روشنایی مورد نیاز برای هر فضا یادداشت می‌شود. در گام بعد می‌توان با مراجعه به کاتالوگ محصولات روشنائی، تعداد و نوع محصول برای هر فضا را انتخاب کرد.
۵- انتخاب مصالح و پالت رنگی فضا
رنگ و مصالح، ابزارهای قدرتمند بیان هنری برای ایجاد تنوع بصری، عرصه‌بندی بصری هستند که در مراحل آخر فرآیند طراحی انتخاب می‌شوند. پالت رنگی، مجموعهای از رنگ‌های مشابه و یا متضاد است که در کنار هم ترکیب‌رنگی جذاب و چشم‌نوازی ایجاد می‌کنند. پالت رنگی و نوع مصالح باید هوشمندانه و بر اساس سبک و حس فضایی، انتخاب و اعمال شود.
این دو عنصر تعیین‌کننده‌ی حس فضایی، مستقیماً بر سلامت روان انسان و پویایی و کارایی ذهن تأثیرگذارند. به همین دلیل برای انتخاب هوشمندانه‌ی این عناصر، باید به علم روان‌شناسی محیط و ماهیت هر رنگ احاطه داشت. هیچ قاعده و قانون قطعی برای انتخاب پالت رنگی وجود ندارد؛ اما به‌طور نسبی چند قانون پیشنهادی برای ایجاد ترکیب رنگی جذاب و دلنشین مطرح شده‌است. با رعایت این قوانین می‌توانید تا حد زیادی مطمئن باشید که پالت رنگی خود را به خوبی انتخاب کرده‌اید.
قانون ۸۰-۲۰ در انتخاب پالت رنگی
در قانون اول، برای دستیابی به فضایی منحصربهفرد، می‌توان از اصل ۸۰-۲۰ در انتخاب پالت رنگی استفاده کرد. بر این اساس ۸۰% عناصر فضایی را به رنگ‌های خنثی و یا رنگ‌های پاستلی روشن و ۲۰% عناصر فضایی را به رنگ‌های برجسته و تأکیدی اختصاص دهید.
قانون ۶۰-۳۰-۱۰ در انتخاب پالت رنگی
در قانون دوم، رعایت اصل ۶۰-۳۰-۱۰ در انتخاب پالت رنگی پیشنهاد شده‌است؛ ۱) ۶۰% رنگ اصلی، ۲) ۳۰% رنگ مکمل ثانویه و ۳) ۱۰% رنگ برجسته و تأکیدی برای تزئینات. استفاده از این قانون، نیازمند به‌کارگیری رنگ‌های بسیار پررنگ یا متضاد در چرخه‌ی رنگ نیست؛ این قانون را می‌توان با تنالیته‌ای از ۳ رنگ خنثی یا آرامش‌بخش در فضا اعمال کرد. انتخاب سه رنگ در پالت رنگی، عمق فضایی و پویایی طرح را افزایش می‌دهد. به طور کلی این قانون در انتخاب مصالح هم می‌تواند کاربرد داشته باشد. این قانون در طراحی داخلی یک ویلا با حس فضایی ارگانیک، می‌تواند به این شکل نمود پیدا کند: چوب به عنوان اصلی‌ترین متریال و ترکیب آن با پارچه‌هایی با بافت کتان و پنبه‌ای به عنوان دومین و سومین متریال.
۶- انتخاب مبلمان طراحی داخلی
انتخاب و چیدمان مبلمان و اکسسوری‌ها، آخرین مرحله‌ی فرآیند طراحی داخلی است. مبلمان بر اساس سبک، حس فضایی، عملکرد هر عرصه‌ی فضایی و نیازها یا علایق کاربر فضا، انتخاب و طراحی می‌شود. توجه به تناسبات و ارگونومی انسان در طراحی و انتخاب مبلمان بسیار ضروری است. مبلمان باید جذابیت بصری و ویژگی‌های زیبایی‌شناختی داشته‌باشد؛ اما در وهله‌ی اول، تمامی مبلمان و عناصر موجود در فضا باید راحت و پاسخگوی نیازهای انسانی باشند.
در نهایت، با توجه به کارکرد هر مبلمان و برنامه‌ریزی فضایی ویژه‌ی هر عرصه، چیدمان فضایی انجام می‌شود. چیدمان فضایی، باید به بهترین حالت ممکن فضاهایی برای تعامل و گردهم‌آمدن افراد را فراهم کند. فراموش نکنید که در چیدمان فضایی مبلمان و عناصر، حداقل فاصله‌ی ۳۰ سانتی‌متری بین دیوار و مبلمان رعایت شود.
قانون مجموعه عناصر فرد در چیدمان اکسسوری‌ها
اکسسوری‌ها و عناصر تزئینی، مکمل مبلمان اصلی در چیدمان و دکوراسیون داخلی محسوب می‌شوند. قانون مجموعه عناصر فرد، یکی از قوانین کاربردی برای چیدمان عناصر فضایی است. این قانون به سادگی بیان می‌کند که چیدمان در قالب مجموعهای با تعداد عناصر فرد، جذابیت بصری بیشتری در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند. به صورت کلی، به دلیل چالش‌برانگیز بودن عناصر فرد، این مجموعه‌ها در ذهن به شکلی پویا، طبیعی و خوشایند جلوه می‌کنند.
در نظریه‌ی فنگ‌شویی، اشاره شده‌است که اعداد فرد انرژی بیشتری هم در فضا ایجاد می‌کنند. سه، به عنوان عددی جادویی در قانون مجموعه‌ی اعداد فرد معرفی شده‌است؛ اما این قانون در گروه‌های به تعداد پنج یا هفت نیز به خوبی اعمال می‌شود. در مجموعه‌های سه‌تایی، رعایت توازن و تعادل بصری حول یک مرکز به خوبی اتفاق می‌افتد.
فراموش نکنید که انعطاف‌پذیری و رعایت تعادل در استفاده از تمامی قوانین پیشنهادی برای طراحی داخلی اصولی بسیار ضروری است! در نهایت باید هر ۸ اصل طراحی داخلی در طرح شما رعایت شود؛ انسجام بصری، توازن بصری، ریتم، مقیاس و تناسبات، سلسله مراتب فضایی، ایجاد نقطه‌ی کانونی، تنوع بصری، توجه به جزئیات. در هر مرحله از فرآیند طراحی، اگر قانون یا نکته‌ای منجر به عدم رعایت اصول اولیه شد، قانون را بشکنید! فقط با کاربرد هوشمندانه و به اندازه‌ی قوانین پیشنهادی و رعایت اصول اولیه، می‌توان فضایی منحصربهفرد طراحی کرد.
ایده‌ی طراحی داخلی
در یک دنیای ایده‌آل، همیشه فرصت و هزینه‌ی مورد نیاز برای طراحی داخلی اصولی و منحصر‌به فرد وجود دارد. اما اگر بودجه‌‌ی کارفرما یا محدودیت‌های پروژه، شرایط ایجاد تغییرات اساسی را فراهم نکند، چه می‌توان کرد؟ بهترین راه حل برای شما: ما مجموعهای از نکات و ترفندهای بی‌نظیر را که توسط برخی از با استعدادترین طراحان داخلی ارائه شده، برایتان جمع‌آوری کرده‌ایم. در ادامه‌ی این مقاله، مستقیماً از زبان متخصصان این حوزه، به رازها و تکنیک‌های ساده اما تأثیرگذار طراحی داخلی پی می‌بریم. با ما همراه باشید.
🏡 شما عاشق یافتن ترفندهای جدید طراحی داخلی هستید؟ ما هم همین طور. در ادامه چند ترفند کاربردی برای طراحی و دکوراسیون خانه را بررسی می‌کنیم…
۱. کاشی های پیش ساخته را برای ظاهری سفارشی برش دهید
جِسیکا گَلِر از شرکت تُلدِئو گَلِر فاش می‌کند: “ما معمولاً متریال‌های در دسترس را که در اندازه‌های استاندارد هستند به اندازه‌های کوچک‌تر همان کاشی‌ها برش می‌دهیم”. آنها به این شکل، از روشی مقرون به صرفه برای خلق طرح کاشی های سفارشی در این حمام استفاده کرده‌اند.
۲. کاغذ دیواری در طراحی داخلی
لوازم زشتی دارید یا فقط می‌خواهید اوضاع را تغییر دهید؟ همانطور که طراح جِینی مالستِر با یخچال و فریزر در این آشپزخانه انجام داد، از کاغذ دیواری برچسبی استفاده کنید.
۳. جعل پنجره با استفاده از آینه
کامیلا پاوون این ایده را مطرح کرد که در یک اتاق زیرزمینی بدون پنجره، دو آینه را برای ساختن یک پنجره ترکیب کند. فضا را روشن‌تر می‌کند و باعث بزرگ‌تر شدن آن می‌شود.
۴. رادیاتور را با کابینت مخفی کنید
رادیاتور به راحتی می تواند دید طراحی شما را از بین ببرد. با ساختن یک کابینت روی آن، آن را به بخشی از اتاق تبدیل کنید، همانطور که شرکت طراحی داخلی لیان فورد در اینجا انجام داد تا فضای راهرو را بازیابی کند و آن را به یک گوشه کوچک برای مطالعه تبدیل کند.
۵. هنر خودت را خلق کنید
«چند قاب مات بخرید و طرح‌های هنری انتزاعی خود را وارد آن کنید. تابلو‌های تصویری انتزاعی گران‌بها به نظر می‌رسند و شما لمس شخصی خود را روی دیوارها خواهید داشت تا مهمانان آن را تحسین کنند. – اِنیا وایت
۶. مبلمان چند منظوره را به فضای باز بیاورید
چهارپایه‌های سرامیکی کوچک در فضای باز، مبلمان بسیار خوبی هستند که کار مضاعف انجام می‌دهند. می‌توان از آنها به عنوان صندلی اضافی استفاده کرد یا وقتی نزدیک صندلی یا مبل قرار می‌گیرد، به عنوان یک سطح اضافی برای قرار دادن لپ‌تاپ شما در ساعات کاری یا برای قرار دادن بشقاب های کوچک غذا در طول حضورتان در آن فضا استفاده کرده. دیوید کوارلز
۷. تغییر چشم‌انداز زننده با طراحی داخلی
“در این بازسازی زیرزمین، ما مجبور بودیم مبلغ زیادی را برای تغییر مسیر کانال هوای HCVA خرج کنیم. چه کسی به جای آن رنگ زننده، این رنگ صورتی را انتخاب نمی کند؟” – مکس همفری
۸. جعل کنید تا زمانی اصلش رو داشته باشید!
“روی پله‌های واقعی کاری شیک انجام دهید! هر چه جسورتر عمل کنید، وقتی آنها را می بینید لبخند بزرگتری روی لب‌هایتان خواهید داشت” – فاون گالی. در اینجا، یک فرش قرمز توسط آنی اسلون نقاشی شده که دقیقاً شبیه فرش است.
۹. از نقاشی های دیواری برای جان بخشیدن به فضا استفاده کنید
نقاشی‌های دیواری راهی برای آوردن افراد بیشتری به خانه است. بنابراین حتی وقتی فقط دو صاحب خانه باشند، هرگز احساس تنهایی نمی‌کند.» – راجی راداکریشنان
۱۰. در طراحی داخلی خانه‌تان، دکوراسیون قدیمی و جدید را با هم ترکیب کنید
“قدیمی و جدید به هم تعلق دارند. ترکیبی از قطعات مدرن و عتیقه هرگز خسته کننده نمی‌شود.” – کالب اندرسون
۱۱. بازی نورپردازی خود را با فناوری بالا افزایش دهید
با «نورپردازی هوشمند»، سلامتی را بهبود بخشید و به طور موقت اتاق را به رنگ دیگری تبدیل کنید. – بریگان جین
۱۲. فضاهای معمولی را با کاغذ دیواری زنده کنید
من عاشق استفاده از کاغذ دیواری در فضاهای معمولی هستم. راهروها، انبارها یا اتاق‌ها، همه به فضای شاد و لذت بخش، تبدیل می‌شوند. فضا های انتقال را راهروها می توانند مکان هایی باشند که از گذراندن وقت در آنها لذت می‌برید.” – فاون گالی
۱۳. از حصیر استفاده کنید
حصیری عنصری است که من به خاطر بافت و تطبیق پذیری اش دوستش دارم. سبدهای حصیری برای نگهداری بسیار کاربردی هستند.” – امی بِری
۱۴. کلید پریز‌های خود را ارتقاء دهید
کلیدهای چراغ خود را به روز کنید! کلیدهای زیبا، یک عنصر دیدنی را به خانه یا شخصیت قدیمی‌تر به خانه جدید اضافه می‌کنند.» – کورتنِی هیل
۱۵. اجاره نشین ها هم می توانند ارتقا پیدا کنند!
کیتا ترنر به عنوا یک متخصص طراحی داخلی می‌گوید: «این درها غیر الهام‌بخش و زشت بودند. ببینید او چگونه یک تودوزی سفارشی را روی این در ها خلق کرده است.
۱۶. از سقف برای تعریف مجدد اتاق استفاده کنید
“ببینید! ما از سقف ستفاده زیادی می‌کنیم. ما از این طریق، خطوط و زیبایی یک فضا را مشخص می‌کنیم.» – خولیو سالسِدو
۱۷. وقتی شک دارید، آن را رنگ کنید!
“هرگز قدرت رنگ را دست کم نگیرید. برای دستیابی به ظاهری جدید نیازی به هزینه زیاد ندارید. یک کت تازه در رنگی زنده برای مبلمان قدیمی یا رنگی برای اتاق سفید خالی، به آن جان تازه ای می‌بخشد.” – چانسی باثبی
۱۸. رفتن به عمق در طراحی داخل خانه
«از تاریکی نترس. من از این بنجامین مور آبی نیمه‌شب غنی روی یک دیوار برجسته استفاده کردم – تیره‌تر از چیزی که تا به حال جرأت می‌کردم! این باعث شد کل فضا زنده شود.” – ژان لارت
۱۹. در لوازم داخلی و مبلمان سرمایه گذاری کنید
“مشتریان من در مورد مهمترین سرمایه گذاری روی خانه می‌پرسند: من به لوازم داخلی، مبلمان و هنر اعتقاد دارم! آنها به لنگر انداختن یک اتاق کمک می‌کنند.” – اشلی دریل
۲۰. برای تاثیر بیشتر، قطعات بزرگ را عوض کنید
زمانی که مشتریان به‌روزرسانی سریع و تأثیرگذار می‌خواهند، من قطعاتی را توصیه می‌کنم که بیشترین سطح را اشغال می‌کنند. مانند فرش‌ها، رنگ‌ها، یا پنجره‌ها». تینا رامچاندانی
۲۱. روی یک سرمایه گذاری در سال تمرکز کنید
“هر سال یک مبلمان خوب بخرید، تا پنج سال دیگر، پنج تکه خواهید داشت. همه چیز ممکن است تغییر کند، اما اینها ثابت خواهند ماند.” – جفری بیلهٌبر
۲۲. بازی با منسوجات
کاه، کنف، چوب طبیعی و رنگ‌های خنثی همیشه شیک هستند. آنها تی شرت سفید طراحی داخلی محسوب می‌شوند. – مگ براف
۲۳. استفاده از قانون ۵۰/۱۵۰ در طراحی داخلی
برای یک خانواده رنگی عالی، یک دسته از رنگ را ۵۰ درصد روشن تر از رنگ پایه و دسته دیگر را ۱۵۰ درصد تیره تر مخلوط کنید. “این یک روش بی خطر برای راه راه کردن دیوار است. همچنین یک روش بسیار معمارانه برای استفاده از رنگ است.” – مری داگلاس دریسدیل
مطالب پیشنهادی:
اتاق کار خانگی ؛ ۱۱ سبک دکوراسیون، چیدمان و طراحی حرفه‌ای
در اینستاگرام با همراه باشید
مجموعه اصول ارتباطی معمار و کافرما از تفاهم تا قرارداد
جستار هایی در حوزه معماری و کارآفرینی
کتاب کافرما ها پرواز نمیکنند!
