شهر و سینمای نئورئالیسم ایتالیا | تاریخ معماری و شهر در سینما ۵

اختصاصی کانون معماران و شهرسازان:در ادامه موضوعات تاریخ معماری و شهر در سینما، به سینما در کشور ایتالیا که شهر نیز عاملی برای بوجود آمدن یکی از بزرگترین جریان های سینمایی تاریخ شد، یعنی مکتب نئورئالیسم پرداخته خواهد شد.

سفری با هلی کوپتر در فیلم هفت تپه رم

با رسیدن به کلیسای سن پیتر این گونه تمام می شود:

نگاه کن! شاهکار برنینی

به نقل از کتاب شهر و سینما

سینمای ایتالیا قبل از جنگ

ایتالیا جزو اولین کشور هایی بود که سینما را به عنوان صنعتی نوین پذیرفت و از همان ابتدا با حرکتی آوانگارد رو به پروژه های وسیع[۱] آورد. دکور هایی عظیم و با جثه های بزرگ، سیاهی لشکر های فراوان، روایت های تاریخی و… ویژگی های سینمای ایتالیا در دهه ۱۹۱۰ بود.

با روی کار آمدن موسولینی، رهبر فاشیست ایتالیا و هم‌پیمان بزرگ هیتلر در طول جنگ جهانی دوم، سینمای ایتالیا بیش از پیش رونق یافت. سینما همیشه و در هر زمان مظهری برای قدرت نمایی حاکمان دیکتاتور بوده است. سینمای سوسیال رئالیسم شوروی سابق در دوران استالین نمونه ای از این مظهر است.

در مقالات بعدی مفصلا به سینمای روسیه و شوروی پرداخته خواهد شد.

اهمیت سینما برای موسولینی و ایتالیای دوران فاشیسم به اندازه ای بود که به دستور او در جنوب شرقی شهر رم، “چینه چیتا” یا همان شهر سینما ساخته شد.

اگر بخواهیم در مورد ویژگی های سینمای پر زرق و برق و قدرت نمای ایتالیا قبل از جنگ بگوییم، می توان به سازه های معماری عظیم دوران یونان و روم باستان اشاره کرد. شهر پمپی بار ها در این فیلم ها بازسازی شد. روایت های دوران مسیح و جنگ های گلادیاتورها در کلوسئوم های شهر رم[۲] بن مایه اصلی بسیاری از آثار سینمایی واقع شد.

طراحی صحنه این فیلم ها با ستون ها و سرستون های زیبا و مستحکم، بازسازی پلازاها و فوروم های بزرگ روم باستان و بناهایی در ابعاد و مقیاس فرا انسانی معنا می یافت.

سینمای ایتالیا پس از جنگ

اما پس از دومین جنگ جهانی و سقوط فاشیسم و نازیسم، ورق کاملا برگشت. استدیوها سرمایه ای برای تولیدات بزرگ خود نداشتند. و تمام دکور هایشان نیز در طول جنگ از بین رفت. همین امر باعث شد تا نسل جدیدی از فیلمسازان در ایتالیا شکل بگیرد. آن ها با نگاه هایی به شدت اعتراضی نسبت به کشور خود، بنیان‌گذار جنبش و مکتب جدیدی در سینما شدند؛ مکتب نئورئالیسم.

شاید به جرئت بتوان گفت که شهری ترین نوع فیلمسازی که الگوهای شهر واقعی حتی بیشتر از ژانر فیلم شهری آلمان در آن حضور داشتند، مکتب نئورئالیسم بود.

بنیان گذاران این مکتب فیلم های داستانی و مستند را با هم ادغام کردند. به جای طراحی دکور های پر خرج، خرابه های واقعی دوران جنگ را صحنه فیلم خود کردند. صدای موشک ها و آوار و فریاد های زنان و کودکان همگی واقعی بودند. داستان فیلم با اتفاقات روزآمد شهر ها به خصوص شهر رم همگون شده بود. بازیگران اکثرا نابازیگرهایی بودند که در زندگی واقعی از پس لاشه ها و خرابه های ساختمان ها به دنبال سرپناهی برای خود می گشتند. شاید بتوان گفت تنها عنصری که باعث می شد تا ما آن را فیلم داستانی بنامیم دو چیز بود: سناریو و دوربین.

این آثار، مستند نبودند. چرا که فیلمنامه ای از پیش نگارش شده داشتند. اما این بار به جای ترفند های سینمایی یا استدیو های بزرگ، این شهر بود که بستر روایت را فراهم می ساخت.

فیلمسازان با دوربین خود و با حضورر نابازیگران، در شهر می گشتند تا مخروبه ای حاصل از جنگ را به عنوان لوکیشن فیلمبرداری خود انتخاب کنند. به جز دوربین و کارگردان، هر چه بود، مربوط به شهر بود.

قطعا می توان گفت بزرگترین کاراکتر فیلم های نئورئالیستی، شهر بود.

دسیکا، ویسکونتی، روسلینی، آنتونیونی و بعد ها پازولینی بزرگترین فیلمسازانی بودند که از دل سینمای نئورئالیسم و پس از آن برخواستند.

فیلم “امبرتو-د” یکی از نمونه های موفق این مکتب است. تقابل پیرمرد و عظمت های برجای مانده از تاریخ رم، تضاد سینمایی زیبایی را خلق کرده است.

شاید موفق ترین اثر ساخته شده در دوران پس از جنگ در سینمای ایتالیا، فیلم ” دزد دوچرخه” ساخته ویتوریو دسیکا می باشد. داستان روایتگر پدر و فرزندی است که از دار دنیا فقط یک دوچرخه را دارند. این دوچرخه روزی به سرقت می رود. و این دو فرد، شروع به گشتن در شهر برای یافتن دوچرخه می کنند. این فیلم از نمونه های موفق شخصیت فلانور یا پرسه‌زن شهری در سینماست.

اما تمام روایت ها محدود به شهر رم نمی شود. “معجزه در میلان” ساخته دیگر دسیکا، جزو موفق ترین نمونه های سینمای نئورئالیسم است. همچنین این فیلم را شاید بتوان یکی از اولین نمونه هایی که به بحث حاشیه نشینی شهری پرداخته است، دانست. این فیلم روایتگر داستان فرد یتیمی است که برای گذران زندگی خود به زاغه ای در شهر میلان رجوع می کند. و با پیرمردی در آن زندگی می کنند.

به عنوان جمع بندی می توان گفت که شهر همیشه چهره سینما را آنطور که خواسته تغییر داده است. همان شهری که منجر به پیدایش هالیوود شد، در نقطه ای دیگر بنیان‌گذار ژانر فیلم شهری شد. و در کشور دیگری نیز یکی از بزرگترین جریان های سینمایی قرن بیستم یعنی نئورئالیسم را رقم زد.

ائلیار محمدزاده نبیی

منابع:

گوهری پور، حامد و لطیفی، غلامرضا، ۱۳۹۸، شهر و سینما: واکاوی تصویر تهران در سینمای داستانی ایران، انتشارات نگارستان اندیشه.

معدنی پور، غلامرضا، ۱۳۹۵، مکتب‌های سینمایی، انتشارات نقش نیزار.

[۱] Big Production

[۲] بعد ها و حتی امروزه نیز هالیوود با فیلم های مطرحی همچون بن هور، گلادیاتور، کلئوپاترا و…روایتی مشابه دوران سینمای کلاسیک ایتالیا ارائه می دهد.