ماسوله ؛ همتای ایرانی غدامس

اختصاصی کانون معماران و شهرسازان: ماسوله به عنوان یکی از توریستی ترین روستاهای استان گیلان، با شاخصه فرمی خود که سقف خانه های زیرین، حیاط خانه های بالایی است، شهرت دارد! جالب است بدانید این روستای تاریخی در گذشته به نام های خورتاب یا ماسالار خوانده می شده است. کالبد شهر تاریخی ماسوله متاثر از ارتباطات پیچیده و ویژگی‌ های اجتماعی و اقتصادی این زیستگاه کهن می ‌باشد. طبیعت مرتعی و کوهستانی و از دیگر سو، فرهنگ و تمدن خاصی که اولین نمایه کالبدی آن قرار گرفتن خانه‌ ها در ماسوله است، طوری که با یک نگاه گویی پلکان ‌های بزرگی از کوه به دره کشیده شده ‌اند! این وضعیت ساختمانی باعث شده‌ است تا خانه‌ های ماسوله بدون حیاط احداث گردند.

خانه هایی با شیب ۶۰ درجه در دل کوه که به دست ساکنان محلی از جنس چوب، خشت و سنگ و مطابق با رفتارهای طبیعی محیط شکل گرفته است؛ تفکری که امکان قرار گرفتن روستا را در شرایط ایده آل تابش خورشید، دما و همچنین حفاظت فراهم آورده است.

یکی از خلاقیت‌ های مردم ماسوله، استفاده ی بدون محدودیت از فضای عمومی است؛ به این شکل که پشت بام خانه ها، نقش حیاط ساکنان فوقانی را ایفا می کند! برخلاف شهر غدامس (یکی از شهرهای کشور لیبی و واقع در شمال غربی این کشور؛ یکی از کهن ‌ترین شهرهای صحرای بزرگ آفریقا). در معماری شهر غدامس که به مروارید صحرا شهرت دارد، کوچه‌ ها برای حفاظت در برابر گرما سرپوشیده هستند! معماری خانه های غدامس به شکلی عمودی است؛ خانه ها کاملا در کنار هم قرار دارند، به طوری که انگار بین آن ها، کوچک ترین فاصله ای نیست!

هر خانه نیز حداقل دو طبقه دارد که طبقه ی همکف آن به وسیله ی یک در، قابل دسترس است. خانه‌ ها به سه قسمت تقسیم شده‌ اند: طبقه همکف برای انبار مواد و خوراکی‌ ها، طبقه بالاتر برای نشیمن خانواده و بالاتر از آن ایوان ‌های روباز یا تراس برای استفاده بانوان. نکته ی جالب توجه این است که تراس خانه های مجاور با هم در ارتباط هستند و این اتفاق باعث شده است تا این تصور به وجود آید که همه ی آن ها به هم چسبیده اند!

در ماسوله سطوح ارتفاعی مختلف نیز از طریق راه پله ها و کوچه های باریک به هم متصل می شوند و وجود هرگونه سطح شیب دار، فقط برای حمل و نقل کالا بوده است. نکته جالب توجه دیگر پیرامون روستای ماسوله، ساکنان بومی آن است! مردم بومی به واسطه ی تجارت صنایع دستی با گردشگران در تعامل هستند. اگر حتی یک بار هم به این روستا سفر کرده باشید، این موضوع را از نزدیک مشاهده کرده اید! اما برخلاف آن، رابطه ساکنان بومی و گردشگران شهر غدامس چندان قابل توجه نیست!

بافت شهری در ماسوله، نوعی همزیستی بین فضاهای سبز محیط طبیعی و معماری محیط مصنوعی ایجاد کرده‌ است! اتفاقی که خود از اصول معماری همساز با محیط زیست است. در واقع می ‌توان چنین ادعا کرد که ماسوله یک باغ شهر تاریخی است و بس.

فائزه پناهنده