دیاگرام سیرکولاسیون در معماری (راهنمای ۱۴۰۴)

اختصاصی کانون معماران:آیا تا به حال به خطوط رنگی موجود در بیمارستان‌ها دقت کرده‌اید که بیماران را به سمت اورژانس، داروخانه یا آزمایشگاه هدایت می‌کنند؟ این خطوط برای افرادی که می‌خواهند سریع مسیر خود را پیدا کنند بدون اینکه نیازی به پرسیدن مسیر داشته باشند، بسیار مفید هستند.

حالا، می‌دانید دیاگرام سیرکولاسیون چیست؟ این دیاگرام مشابه همان خطوط رنگی در بیمارستان است—نمایش بصری‌ای از چگونگی حرکت افراد در فضاهایی که طراحی می‌کنیم، که مسیرها و جریان حرکت درون یک ساختمان را نشان می‌دهد.

در این مقاله، ابتدا بررسی می‌کنیم دیاگرام سیرکولاسیون چیست و چرا در طراحی معماری اهمیت دارد. سپس به مراحل طراحی یک دیاگرام سیرکولاسیون مؤثر می‌پردازیم تا اطمینان حاصل شود فضاهایی که تصور می‌کنیم، هم عملکردی هستند و هم واضح و قابل فهم.

دیاگرام سیرکولاسیون چیست؟

دیاگرام‌های سیرکولاسیون در معماری ابزارهایی حیاتی هستند که دو هدف را دنبال می‌کنند: از یک‌سو، مسیرهای فیزیکی درون ساختمان مانند راهروها، پله‌ها و درها را به‌صورت بصری نمایش می‌دهند؛ و از سوی دیگر، عناصر انتزاعی‌تری مانند جریان هوا، نور و دید را نیز نشان می‌دهند. این دیاگرام‌ها در توسعه پروژه نقش کلیدی دارند و تضمین می‌کنند فضاها نه تنها عملکردی هستند، بلکه با رفتار انسان نیز هماهنگ‌اند.

دیاگرام‌های سیرکولاسیون فراتر از نمایش صرف پلان فیزیکی عمل می‌کنند و تجربه انسانی مورد انتظار را نیز در بر می‌گیرند. این دیاگرام‌ها نشان می‌دهند که چگونه عناصری مانند پله، رمپ و راهرو با حرکت انسان تعامل دارند و به معماران کمک می‌کنند فضاهایی طراحی کنند که شهودی و قابل دسترسی باشند. همچنین فضاهای چندمنظوره مانند لابی‌ها، آتریوم‌ها و گالری‌ها را نیز برجسته می‌کنند؛ فضاهایی که به تعامل اجتماعی کمک کرده و حس اجتماع را در کالبد معماری تقویت می‌کنند.

مقاله پیشنهادی برای مطالعه: انواع دیاگرام معماری؛ پرکاربردترین‌ها (۱۴۰۴)

ابعاد سیرکولاسیون

سیرکولاسیون در معماری را می‌توان به دو بُعد اصلی تقسیم کرد:

۱- سیرکولاسیون افقی

این نوع حرکت، شامل جابجایی در سطح همکف یا یک طبقه است—مانند راهروها، مسیرهای پیاده‌روی، و فضاهای باز. سیرکولاسیون افقی نقش مهمی در جریان روزمره دارد و عواملی همچون چیدمان مبلمان و سازماندهی فضایی بر آن تأثیر می‌گذارند.

۲- سیرکولاسیون عمودی

سیرکولاسیون عمودی جابجایی بین طبقات مختلف را شامل می‌شود، مانند پله‌ها، آسانسورها، رمپ‌ها و پله‌برقی‌ها. طراحی این مسیرها برای اتصال یکپارچه سطوح مختلف و پاسخگویی به نیازهای کاربران مختلف اهمیت دارد.

سیرکولاسیون عمومی در برابر سیرکولاسیون خصوصی

یکی از نکات کلیدی در طراحی سیرکولاسیون، تفکیک بین فضاهای عمومی و خصوصی است:

• سیرکولاسیون عمومی: فضاهایی مانند لابی‌ها و آتریوم‌ها که برای دسترسی راحت و جذابیت بصری طراحی شده‌اند. این فضاها اغلب چندمنظوره هستند و برای پذیرش جمعیت بیشتر، تعامل اجتماعی و باز بودن طراحی شده‌اند.
• سیرکولاسیون خصوصی: این فضاها خصوصی‌تر هستند و برای حفظ حریم و جلوگیری از رفت‌وآمدهای غیرضروری، به‌صورت استراتژیک طراحی شده‌اند. این نوع سیرکولاسیون در ساختمان‌های مسکونی یا فضاهایی با دسترسی محدود، اهمیت بالایی دارد.

با ادغام دیاگرام‌های سیرکولاسیون در فرآیند طراحی، معماران می‌توانند فضاهایی خلق کنند که بین عملکرد، تجربه کاربر و زیبایی‌شناسی تعادل برقرار کنند.

مراحل طراحی دیاگرام سیرکولاسیون معماری

طراحی یک دیاگرام سیرکولاسیون مؤثر نیازمند رویکردی گام‌به‌گام است که تحلیل سایت، یکپارچگی استراتژیک با طراحی کلی، و تکنیک‌های ارائه واضح را در بر می‌گیرد. مراحل این فرآیند عبارت‌اند از:

۱- تحلیل محدودیت‌ها و فرصت‌های سایت

اولین قدم، تحلیل دقیق محدودیت‌ها و فرصت‌های سایت است. این شامل درک عناصری همچون جغرافیا، سازه‌های موجود، ویژگی‌های طبیعی و الزامات مقرراتی است که بر الگوهای حرکتی تأثیر می‌گذارند.

• بررسی جغرافیا: عناصری مانند شیب‌های تند یا زمین ناهموار ممکن است برخی انواع سیرکولاسیون را محدود کنند، اما در عین حال می‌توانند منبع الهام برای راه‌حل‌های نوآورانه باشند.
• استفاده از مسیرهای موجود: شناسایی مسیرهای طبیعی یا مناطق پرتردد می‌تواند به تعیین محل ورودی‌ها، خروجی‌ها و شبکه‌های حرکتی کمک کند.
• پیش‌بینی چالش‌ها: مشکلاتی مانند گلوگاه‌ها یا موانع دسترسی را باید از ابتدا در نظر گرفت.

این تحلیل، پایه‌ای برای طراحی سیستمی کاربردی و کاربرمحور فراهم می‌کند.

۲- یکپارچه‌سازی سیرکولاسیون با استراتژی کلی طراحی

سیرکولاسیون باید با استراتژی کلی طراحی ساختمان هماهنگ باشد تا عملکرد و زیبایی را بهبود بخشد.

• ادغام اولیه: برنامه‌ریزی برای سیرکولاسیون باید از مراحل ابتدایی طراحی آغاز شود تا با سازماندهی فضایی و سایر عناصر معماری هماهنگ شود.
• جانمایی استراتژیک: عناصری مانند آتریوم مرکزی یا مسیرهای چشم‌نواز می‌توانند هم در حرکت افراد و هم در تقویت روایت طراحی نقش داشته باشند.
• کشف تدریجی: مسیرهایی طراحی کنید که کاربر را در فرایند کشف فضا هدایت کنند و بخش‌های مختلف را با ترتیب و هدف‌مندی نمایان سازند.

با تبدیل سیرکولاسیون به عنصر کلیدی در طراحی، این مفهوم به بخشی جدایی‌ناپذیر از روایت معماری و تجربه کاربر تبدیل می‌شود.

۳- روش‌های نمایش سیرکولاسیون در دیاگرام

نمایش مؤثر سیرکولاسیون در دیاگرام نیازمند روش‌هایی شفاف و جذاب است که الگوهای حرکتی را به‌صورت شهودی منتقل کنند.

• استفاده از نمادها و انواع خطوط: مسیرهای مختلف مانند مسیرهای پیاده‌رو، راهروها، و خروجی‌های اضطراری را با استایل‌های متفاوت خطوط یا نمادهای گرافیکی مشخص کنید تا تمایز بین آن‌ها قابل درک باشد.
• نمایش جهت و شدت حرکت: استفاده از پیکان‌ها یا خطوط با گرادیان می‌تواند جهت و تکرار حرکت را نشان دهد و بین مسیرهای اصلی و فرعی تمایز ایجاد کند.
• برجسته‌سازی سیرکولاسیون عمودی: برای عناصر عمودی مانند پله‌ها، آسانسورها و رمپ‌ها از آیکون‌های مشخص یا کد رنگی استفاده کنید تا خوانایی بهتر شود.
• درج علائم و خطوط دید: با اضافه‌کردن محل نصب علائم راهنمایی یا نمایش دید بصری، می‌توان نشان داد که هدایت کاربران در فضا چگونه اتفاق می‌افتد.

این تکنیک‌ها باعث می‌شوند دیاگرام هم کاربردی و هم قابل فهم باشد و به عنوان ابزاری ارزشمند برای معماران، ذی‌نفعان پروژه و کاربران نهایی عمل کند.

با پیروی از این مراحل، معماران می‌توانند دیاگرام‌هایی طراحی کنند که نه‌تنها مسیر حرکت را ترسیم می‌کنند، بلکه عملکرد و کیفیت تجربه فضایی را نیز بهبود می‌بخشند.

منبع: | Archdaily | Architizer | Archboom | Archilover | illustrach | UNC Learning Center ZORA