معماری های مدرن شیراز ؛ بازخوانی تمدن در کالبد سازههای قرن ۲۱
معماری های مدرن شیراز در دو دهه اخیر، فراتر از یک تغییر ساده در نمای ساختمانها، جریانی نوگرا و آوانگارد را در قلب شهر راز پدید آوردهاند که تحسین منتقدان داخلی و بینالمللی را برانگیخته است. امروزه دیگر شیراز تنها با ارگ کریمخان و مسجد نصیرالملک شناخته نمیشود؛ بلکه پروژههای شاخصی همچون خانه گویم و مجتمع هامون، این کلانشهر را به قطب جدید معماری معاصر ایران تبدیل کردهاند.
در این مقاله، به بررسی دقیق آثار معماران برجستهای میپردازیم که با استفاده از متریالهای نوین و تکنولوژیهای پیشرفته، پیوندی عمیق میان سنتهای اصیل شیرازی و استانداردهای مدرن جهانی ایجاد کردهاند.
شناسنامه آثار شاخص معماری مدرن در شیراز (واقعی و مستند)
۱. خانه گویم (Guyim Vault House)؛ شاهکار علیرضا تغابنی
یکی از جنجالیترین و علمیترین معماری های مدرن شیراز، “خانه گویم” اثر دکتر علیرضا تغابنی است. این بنا که در منطقه ییلاقی گویم واقع شده، بازتعریفی از مفهوم “چهارصفه” ایرانی است.
در این پروژه، سقفهای گنبدی سنتی به صورت معکوس و در سطوح مختلف به کار گرفته شدهاند تا علاوه بر جداسازی فضاهای عمومی و خصوصی، جریان هوای مطبوع را در دل بنا ایجاد کنند. این ساختمان نشاندهنده قدرت مهندسی سازه در خدمت فرمهای پیچیده مدرن است.
۲. امیرحسین اشعری و نبوغ در فضاهای کوچک: آپارتمان شماره ۲
وقتی صحبت از معماری های مدرن شیراز در مقیاس مسکونی میشود، نام امیرحسین اشعری با “آپارتمان شماره ۲” گره خورده است. این پروژه در خیابان بعثت، پاسخی بود به چالش از بین رفتن حیاط در آپارتمانهای امروزی.
- نما: استفاده از آجر قرمز که با زاویههای مختلف چیده شده تا نور خورشید را فیلتر کند.
- نوآوری: ایجاد بالکنهایی که فراتر از یک فضای مرده، به عنوان باغچههای معلق عمل میکنند و دید بصری به سمت باغات قصردشت را تقویت میکنند.
۳. خانه مثلثی؛ وقتی محدودیت، خلاقیت میآفریند
در نزدیکی بلوار چمران، بنایی با فرمی کاملاً غیرمتعارف به نام “خانه مثلثی” قرار دارد. معمار در اینجا با زمینی مواجه بود که به دلیل قناسی شدید، تقریباً غیرقابل ساخت به نظر میرسید. اما این پروژه اکنون یکی از نمادهای معماری های مدرن شیراز است. هندسه مثلثی بنا نه تنها در نما، بلکه در چیدمان داخلی و پلهها نیز تکرار شده تا از وجب به وجب فضا استفاده بهینه شود.
تحلیل متریال و تکنولوژی در بناهای نوین شیراز
۴. مهرداد ایروانیان؛ معمارِ فیلسوف و پروژههای کانسپچوال
نمیتوان از معماری های مدرن شیراز نوشت و نام “مهرداد ایروانیان” را نادیده گرفت. او با نگاهی ساختارگرا، آثاری خلق کرده که مرز بین مجسمهسازی و معماری را از بین میبرند. پروژه “لنداسکیپ دروازه قرآن” و برخی ساختمانهای اداری او در شیراز، با استفاده از متریالهای خشن مثل آهن و بتن، دیالوگی جدید با صخرههای کوهپایه شیراز برقرار کردهاند.
۵. مجتمع تجاری هامون؛ ویترین مدرنیته در ستارخان
بسیاری از گردشگران در بدو ورود به خیابان ستارخان، جذب نمای فلزی و متغیر “مجتمع هامون” میشوند. این بنا که توسط آرش مظفری طراحی شده، نمونهای موفق از معماری تجاری است که در آن نما به مثابه یک “بیلبورد شهری” عمل میکند. بدنه ساختمان از لایههای فلزی تشکیل شده که در ساعات مختلف روز، بازی نور و سایه متفاوتی را روی پیادهرو ایجاد میکند.
۶. بازگشت به ریشهها در “خانه گلسرخ“
“دفتر معماری آینه” با پروژه خانه گلسرخ در شیراز، ثابت کرد که معماری مدرن لزوماً به معنای استفاده از شیشه و استیل نیست. این خانه با دیوارهای بلند آجری و فضاهای داخلی که به سمت یک حیاط کوچک و دنج باز میشوند، حس امنیت و آرامشِ خانههای قدیمی شیراز را در قالبی بسیار ساده و امروزی بازسازی کرده است.
تاثیر اقلیم شیراز بر معماری مدرن
یکی از دلایل موفقیت معماری های مدرن شیراز، توجه به اقلیم نیمهخشک این شهر است. معماران تراز اول در پروژههای خود از راهکارهای زیر استفاده میکنند:
- ایجاد سایهاندازهای عمیق: برای جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب تابستان.
- استفاده از حیاطهای عمودی: جهت ایجاد جریان هوا (Cross Ventilation).
- دیوارهای با اینرسی حرارتی بالا: استفاده از آجر و بتن برای حفظ دمای مطلوب در شب و روز.
جایگاه معماری معاصر شیراز در رقابتهای ملی
شیراز در یک دهه اخیر، بیشترین تعداد برندگان “جایزه معمار” (معتبرترین جایزه معماری ایران) را به خود اختصاص داده است. این موضوع نشاندهنده وجود یک “مکتب شیراز جدید” است که در آن کارفرمایان نیز به اندازه معماران، دغدغه کیفیت و زیباییشناسی مدرن را دارند.
پرسشهای متداول (FAQ)
۱. مشهورترین بنای مدرن شیراز که جایزه بینالمللی برده است کدام است؟
“خانه گوییم” طراحی شده توسط دفتر NextOffice، یکی از تحسینشدهترین پروژههای ایرانی در سطح جهانی (مسابقات WAF) است.
۲. کدام معمار شیرازی بیشترین تاثیر را بر طراحی کافهها و فضاهای مدرن شهری داشته است؟
امیرحسین اشعری با طراحی پروژههایی نظیر “کافه مثلث” و بازسازیهای مدرن، نقش پررنگی در تغییر لایفاستایل شهری شیراز ایفا کرده است.
۳. آیا میتوان از این بناها بازدید کرد؟
بناهای تجاری مانند هامون و آفتاب برای عموم آزاد هستند، اما بناهای مسکونی مانند خانه گوییم یا آپارتمان شماره ۲، ملک شخصی بوده و تنها نمای بیرونی آنها قابل مشاهده است.
باززندهسازی مدرن؛ نفس تازه در کالبد ابنیه قدیمی
یکی از شاخههای پیشرو در معماری های مدرن شیراز، موضوع «باززندهسازی خلاقانه» (Adaptive Reuse) است. معماران برجسته شیرازی در سالهای اخیر ثابت کردهاند که مدرنیسم تنها در ساخت بناهای جدید خلاصه نمیشود. پروژههایی نظیر «مجموعه فرهنگی سینمایی الف» یا بازطراحی فضاهای متروکه در بافت پیرامونی باغات قصردشت، نمونههایی از این دست هستند.
در این رویکرد، کالبد قدیمی (که گاهی فاقد ارزش تاریخیِ صرف است اما ارزش خاطرهای دارد) با استفاده از متریالهای مدرن مثل پنلهای کامپوزیت، شیشههای بدون فریم و بتن صیقلی، به فضایی کاملاً معاصر تبدیل میشود. این تلاقی میان دیوارهای سنگی خشن قدیمی و حجمهای شیشهای سبک، تضادی بصری ایجاد میکند که امروزه به امضای بسیاری از کافهها، گالریها و محیطهای کار اشتراکی (Co-working Spaces) مدرن در شیراز تبدیل شده است. این جریان، هویت بصری شهر را از یک یکنواختی سنتی به سمت یک پویایی بینالمللی سوق داده است.
تکنولوژی پارامتریک و نمای دیجیتال در پروژههای شیراز
با ورود نرمافزارهای پیشرفته طراحی به دفاتر معماری شیراز، شاهد ظهور «معماری پارامتریک» در نمای ساختمانهای لوکس هستیم. امروزه در مناطقی نظیر بلوار معالیآباد، قدوسی غربی و حتی محلههای مدرنتر، متقاضیان خرید آپارتمان در تاچارا شاهد ساختمانهایی هستند که نمای آنها با استفاده از الگوریتمهای ریاضی و برشهای دقیق CNC ساخته شده است.
این تکنولوژی به معماران شیرازی امکان داده تا الگوهای پیچیده هندسه گرهچینی ایرانی را با متریالهایی نظیر ورقهای آلومینیوم پانچشده بازسازی کنند؛ به طوری که این نماها علاوه بر درخشش در زمره برترین معماریهای مدرن شهر، به عنوان یک لایه هوشمند برای تنظیم نور و حرارت، ارزش افزوده چشمگیری برای ساکنان این مناطق فراهم آوردهاند.
نقش نورپردازی در شب؛ بُعد چهارم معماری مدرن شیراز
در بررسی معماری های مدرن شیراز، نمیتوان نقش «طراحی نور» (Lighting Design) را نادیده گرفت. معمارانی همچون آرش مظفری در مجتمع هامون، نور را نه به عنوان یک ابزار تزیینی، بلکه به عنوان یک متریال ساختمانی به کار بردهاند. در شیراز مدرن، ساختمانها در شب هویتی متفاوت از روز دارند. استفاده از نورپردازی خطی (Linear Lighting) در لبه احجام بتنی و یا نورهای پنهان در خلل و فرج نماهای آجری، باعث شده است که پیادهرویهای شبانه در بلوارهایی نظیر چمران و نیایش، به یک تجربه بصری متفاوت تبدیل شود.
نتیجهگیری: شیراز؛ موزهای از معماری امروز و دیروز
بررسی معماری های مدرن شیراز نشان میدهد که این شهر توانسته است هویت خود را در گذر زمان حفظ کند. معماران امروز شیراز، میراثداران واقعی وکیل و نصیرالملک هستند؛ چرا که همان دغدغههای نور، هوا و فرم را دارند، اما با زبان و ابزار انسان امروز.
سرمایهگذاری بر روی معماری باکیفیت در شیراز، نه تنها باعث ارتقای بصری شهر شده، بلکه استاندارد زندگی شهروندان را نیز افزایش داده است. شیراز امروز، مقصدی است برای تمامی کسانی که میخواهند ببینند چگونه میتوان در قرن بیست و یکم، “ایرانی” ماند و “مدرن” زندگی کرد.
این مطلب صرفا برای آشنایی شما با کسبوکار مهمان منتشر شده است و کانون معماران هیچ مسئولیتی را در رابطه با آن نمیپذیرد.
در اینستاگرام با همراه باشید
مجموعه اصول ارتباطی معمار و کافرما از تفاهم تا قرارداد
جستار هایی در حوزه معماری و کارآفرینی
کتاب کافرما ها پرواز نمیکنند!
