بام های شهری ؛ راه های تحول پشت بام ها در شهر

در سال‌های اخیر، رونق گسترده ساخت‌و‌ساز، شهرها را متراکم‌تر از همیشه ساخته است. در چنین شرایطی علاقه به فضاهای بلااستفاده در شهر به عنوان فرصتی برای توسعه هرچه بیشتر شهرها پررنگ‌تر میشود. براساس پژوهش‌های صورت گرفته، بام های شهری ۱۵ تا ۳۵ درصد مساحت شهرهای ما را تشکیل می‌دهند. فضاهای پشت بام در شهر، می‌توانند فضاهایی فراتر از جایگاه دودکش‌ها، تاسیسات تهویه، آنتن‌ها و بشقاب‌های ماهواره‌ای باشند. بام های شهری می‌توانند به جذاب‎ترین منابع برای توسعه‌ی زیرساخت‌های پایدار، کشاورزی شهری، فضاهای اجتماعی و حتی اماکن فرهنگی تبدیل‌شوند. این نوشتار به بررسی پتانسیل‌های بام های شهری به عنوان لایه‌ی جدیدی از فضاهای همگانی و پایداری شهری می‌پردازد.

بام ها به منزله فضاهای شهری

شهرها، گونه‌های مختلفی از پتانسیل‌های فضایی استفاده نشده دارند؛ از فواصل موجود در بافت شهری گرفته تا فضاهای همگانی راکد.  با بررسی عکس‌های هوایی از هر مرکز شهری، انبوهی از فضاهای پشت بام‌ به عنوان سطوح بلااستفاده کشف می‌شود. به‌جز کاربردهای خصوصی از پشت‌بام‌ها مانند طراحی پنت‌هاوس، بام‌های شهری در زمینه‌ی تراکم شهری و تاب‌آوری اهمیت ویژه‌ای یافته‌اند.  همچنین، با گسترش همه‌گیری کرونا و نیاز شدید به فضاهای باز بیشتر، پشت بام ها به عنوان افزودنی مناسبی به فضاهای همگانی شهری درنظر‌گرفته می‌شوند.

استفاده از بام ها در گذر زمان

با پیدایش عایق‌ها و درزگیرها، بام مسطح به عنصر اصلی معماری مدرن تبدیل شد. با این حال، به غیر از مواردی خاص، میراث مدرنیسم در اروپا در استفاده از بام ها ناکام مانده است. این موارد شامل چشم‌انداز بام Unité d’Habitation لوکوربوزیه، به عنوان فضایی برای بازی کودکان، یا کارخانه Fiat Lingotto Giacomo Mattè-Trucco در تورین با پیست اتومبیلرانی در پشت بام می‌شوند. سرانجام، در دهه۱۹۹۰ بام‌ها به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از ایده و برنامه فضایی پروژه‌ها و فراتر از فضایی محصور دیده‌شدند. به این ترتیب معماران و توسعه‌دهندگان پروژه فرصت‌های ازدست رفته به دلیل عدم دسترسی به بام ها را درک نمودند. نمونه‌ی چنین رویکردی را می‌توان در اثر Mecanoo در بام کتابخانه دانشگاه صنعتی دلفت هلند مشاهده کرد. نمونه دیگر پیست اسکی BIG در بالای CopenHill می‌باشد. در نتیجه، بام ساختمان به ابزاری پیشرو و برانداز در تغییر تجربه شهری تبدیل شد.

بام به منزله فضای تفریحی جدید

یکی از راه‌های به‌کارگیری فضای هدررفته‌ی بام ها در شهر، استفاده از آنها به عنوان مناطق تفریحی است. پشت بام های فعلی، مهمترین پتانسیل را در ایجاد محیط شهری چندلایه و فوق‌متصل دارند. وینی‌ماس از MVRDV با اشاره به نصب پله‌های Kriterion 2016‌، استدلال می‌کند که از نمای پنجم به‌عنوان وسیله‌ای برای گسترش فضای عمومی استفاده می‌کند: «ما نشان می‌دهیم اگر چنین طرحی را در بسیاری از مکان‌ها اجرا کنیم، شهر چطور به نظر خواهد رسید. با استفاده از مجموعه‌ای از ساختمان‌های موجود و دسترسی به بام های آنها می‌توان یک توپوگرافی شهری جدید‌، تعاملی، سه‌بعدی و متراکم برای نسل بعدی شهرها آفرید.»

این استودیو ایده‌ی فعال‌سازی پشت بام‌ها را در چندین مورد دیگر نیز به‌کار می‌برد. در پروژه‌ی بازسازی ‌If Factory پوشش سبز بامبو به همراه چند فعالیت دیگر به پشت بام اضافه می‌شود. این بام سبز از طریق یک پله عمومی قابل‌دسترسی است.

بام سبز

یک روش معمول برای تبدیل یک پشت بام ناخوشایند، اضافه کردن فضای سبز است. ‌بام‌های پوشیده از گیاهان می‌توانند باعث کاهش رواناب طوفان، کاهش هزینه‌ها، سرمایش و مقابله با اثر جزیره‌گرمایی شهری شوند.

مزارع پشت بام

باغ‌های پشت بام می‌توانند به فضاهایی پربار و حاصلخیر برای کشاورزی تبدیل شوند. مزارع پشت بام در بروکلین سالانه ده‌ها‌هزار سبزیجات تولید می‌کنند که مستقیما به رستوران‌ها و عرضه‌کنندگان سبزیجات فروخته می‌شوند. در پاریس با آغاز برنامه‌ی Parisculteurs (برنامه‌ای برای افزایش پوشش گیاهی روی دیوارها و بام های شهر) کشاورزی روی بام‌ها در حال رونق است. در شیکاگو نیز بزرگ‌ترین گلخانه پشت‌بام جهان، با حدود ۷۰۰۰ متر مربع روی بام یک کارخانه‌ی قدیمی قرارگرفته است.

تامین مسکن ارزان قیمت

در شهرهای متراکم با قیمت بالای املاک، پشت‌بام‌ها می‌توانند حد نهایی مسکن ارزان قیمت باشند. معماران ساکن برلین، سیمون بکر و آندریاس راوچ، با همین ایده کابین اسپیسی[۱]را راه اندازی کردند. هدف این بود که با ساخت خانه‌های کوچک در برخی از ۵۵۰۰۰ ‌بام بلااستفاده در برلین، به حل بحران مسکن کمک شود. این کابین‌ها – که هنوز در مرحله ایده‌پردازی هستند- می‌توانند دو نفر را در مسکنی به مساحت ۷۵مترمربع جای دهند. همچنین، این بام ها به کمک صفحات خورشیدی، به لحاظ انرژی کاملا مستقل از شبکه برق خواهند بود.

 جایگاهی برای اردوگاه‌های موقت 

علاوه‌بر استادیوم‌های فوتبال و زمین‌های بازی روی بام‌ها، شاید در آینده شاهد اردوگاه‌های شهری بیشتری در پشت‌بام ها باشیم. Kampgrounds of America (KOA) اخیراً نشان‌داد که اردو زدن در سال ۲۰۳۰ در پنج اکوسیستم مختلف-از جمله شهرها- چگونه می‌تواند باشد. گرچه این تفاسیر آینده‌نگرانه دور از واقعیت به‌نظر می‌رسد اما نشان می‌دهد که پشت‌بام ها دستکم مکانی را می‌سازند که ساکنان شهر می‌توانند در خانه خود زیر ستارگان چادر‌بزنند.

جایگاهی برای پرورش مرغ و زنبورعسل 

توسعه باغ‌ها و مزارع، مرغداری‌ها و کندوی عسل از دیگر موارد نوآورانه در پشت بام های شهر است. مرغ‌ها را می‌توان در فضاهای نسبتاً کوچک پرورش داد. هر مرغ فقط به حدود ۱.۳ مترمربع نیاز دارد و می‌تواند یک ساختمان آپارتمانی کامل را با تخم مرغ تازه تأمین کند. توسعه کندوی عسل در هتل‌ها و آسمان خراش‌ها نیز می تواند عسل مصرفی مورد نیاز را فراهم کند.

بام ها و سیستم‌های جمع آوری آب باران

‌استفاده از بام‌ها به عنوان اولین حوضه آبریز در بارندگی، می‌تواند روشی بهینه برای برداشت آب باران باشند. به ویژه در مناطق آسیب‌دیده از خشکسالی، ذخیره آب باران می‌تواند راهی عالی برای حفظ رواناب طوفان، کاهش آلودگی‌ها و استفاده مجدد از آب باران باشد. این آب ذخیره‌شده می‌تواند برای اهداف غیر ‌آشامیدن مانند آبیاری حیاط و مصارف شستشو استفاده گردد.

بام و انرژی خورشیدی

بارزترین و رایج ترین کاربرد پشت بام ها همچنان انرژی خورشیدی است. برخلاف بسیاری از خیابان‌های شهر، بام‌ها به نورخورشید و فضای کافی برای نصب پانل‌های خورشیدی در مقیاس بزرگ دسترسی دارند. گرچه ایده پانل‌های خورشیدی در پشت بام ها ابتکاری به نظر نمی‌رسد، اما این صنعت تحولات بزرگی را تجربه می‌کند. همچنین، صنعت تولید صفحات خورشیدی در تلاش است تا تولید انرژی از بام‌ های شهری را به تلاشی جمعی تبدیل‌کند.

در پایان باید گفت، فعال‌سازی بام های شهری مجموعه ای از چالش ها در زمینه دسترسی، بارهای اضافی بر سازه موجود، مالکیت و نگهداری را به وجود می‌آورد. با این‌حال، تراکم شهرها، معماران، ساکنان و مسئولان شهری را ترغیب می‌کند تا بام های شهری را به عنوان مرز بعدی تحولات شهری در نظر بگیرند.

مطالب پیشنهادی:

طعم آرهوس ؛ از باغبانی شهری تا گلخانه‌ای به وسعت یک شهر

معماری اجتماعی ؛ بررسی ۶ پروژه کوچک با تاثیرات اجتماعی بزرگ

منابع: curbed.com |archdaily.com

ثمینه علیزاده اشرفی

[۱] Cabin Spacey