چه چیزی باعث خلق فضاهای عمومی شکوهمند میشود؟
اختصاصی کانون معماران: سرزندگی در فضاهای عمومی شکوهمند شهری به فضای امن‌تر، مطلوب‌تر و جذاب‌تر اشاره دارد. چنین فضایی انتخاب‌های بیش‌تری برای فعالیت‌های اجتماعی را در اختیار افراد قرار می‌دهد؛ طوری‌که فضایی برای مبادلات فرهنگی افراد به‌وجود می‌آورد. فضایی با این ویژگی نتیجه‌ی موفقیت‌آمیز فرایند خلق مکان برای مردم است.
مردم، یک فضا را با ایجاد ارتباط و پیوند با محیط آن تجربه می‌کنند. به‌طورکلی، فضاها زمانی به مکان‌های شکوهمند وغنی تبدیل می‌شوند که فضا در خود چیزی بامفهوم برای دلبستگی داشته‌باشد.
آیا فضاهای عمومی شهری شما چیزی برای دلبستگی در خود دارند؟
در این مقاله با ما همراه باشید تا معیارهای سنجش یک مکان عمومی شکوهمند را بشناسیم.
فضاهای عمومی شهری
فضاهای شهری ازطریق گسترش جوامع به‌وجود آمده‌اند. هرچه یک فضای شهری عملکرد خوبی داشته‌باشد تبدیل به صحنه‌ای برای زندگی عمومی میشود. اگر این فضاها در یک شهر به‌درستی ایفای نقش کنند، بستری برای برگزاری مراسمات، مبادلات اجتماعی و اقتصادی فراهم می‌کنند. فضاهای عمومی شهری شکوهمند، مکان‌های مناسب برای گذران اوقات لذت‌بخش به‌همراه دوستانمان و جایی برای ترکیب فرهنگ‌ها به‌شمار می‌روند.
فضاهای عمومی شهری محوطه‌های جلوی مؤسسه‌های عمومی مثل اداره‌های پست، دادگاه‌ها و ساختمان‌های اداری اتحادیه،جایی که ما می‌توانیم با یکدیگر و نیز با دولت در تعامل باشیم، هستند. وقتی شهرها و محله‌ها، فضاهای شهری پویا داشته‌باشند، ساکنین حس قوی زندگی جمعی را در کنار هم تجربه می‌کنند. وقتی در یک شهر تعداد چنین مکان‌هایی کم باشد، مردم کم‌تر در ارتباط با یکدیگر هستند. فضاهای شهری موفق و باشکوه، مکان‌های عمومی موفقی هستند که مردم در آنها زندگی می‌کنند و با آنها تعامل دارند. این فضاها با ویژگی منحصر‌به‌فرد خود شناخته می‌شوند و موجب پرورش جامعه‌ی بزرگ‌تر می‌شوند و مردم را یک‌جا گرد هم می‌آورند.
مطالعات، اهمیت یک فضای عمومی جذاب در ایجاد حس امنیت و تجربه‌های لذت‌بخش، زندگی جمعی و عمومی را نشان می‌دهد. فضای عمومی به‌لحاظ حس لذت افراد غریبه از تجربه‌های مشترک در آن‌چه وایت آن را «لحظه‌های شهر» می‌نامد، بسیار مهم است. پشتیبانی از فضاهای عمومی شهری و خلق فضاهای عمومی شهری شکوهمند با کیفیت بالا موجب ارتقاء سلامت اجتماعی و روانی در جوامع مدرن میشود. فضاهای عمومی خوب توانایی ترویج زندگی عمومی و جمعی را به‌عنوان یک نیاز ضروری برای محل زندگی و محل کار ما دارند.
فضاهای عمومی شکوهمند
سازمان غیردولتی PPS به‌عنوان یکی از نهادهای تحقیقاتی بین‌المللی، محوریت پژوهش‌های خود را بر فضاهای عمومی شهری متمرکز کرده‌است. PPS، نتایج حاصل از این بررسی‌ها را در قالب رویکرد مکان‌سازی ارائه کرده‌است. هدف این نهاد، ایجاد حرکتی جهانی به‌منظور ساخت مکان‌های مردمی شکوهمند است. این سازمان معتقد است که نیاز امروز ما، طراحی فضاهایی از شهر است که بتواند به‌خوبی کار کند. این فضاها می‌بایست برای استفاده‌کنندگان آن و مردم مطلوب باشد و اثرات محیطی مثبت و غیرمخربی را به‌همراه داشته‌باشد. این نهاد با بررسی بیش از هزار فضای عمومی در سراسر جهان، دریافت که شکوهمندترین و کارآترین فضای عمومی دارای چهار کیفیت کلیدی است:
- این فضاها در دسترس هستند؛
- افراد در آنها درگیر فعالیت می‌شوند؛
- راحت بوده و دارای مناظر زیبایی هستند؛
- در نهایت مکان‌هایی اجتماع‌پذیر هستند.
PPS، با توجه به این چهار فاکتور اساسی در شکل‌دهی به یک فضای عمومی شکوهمند، دیاگرامی برای مکان تدوین کرده‌است. دیاگرام مکان شکوهمند، معیاری برای سنجش کیفیت مکان خوب یا بد است. دایره‌ی وسط در این دیاگرام، مکان خاصی مانند گوشه‌ی یک خیابان، یک زمین بازی، یک پلازا در بیرون ساختمان و یا … می‌تواند باشد. این مکان را می‌توان از طریق چهار عامل اصلی در دایره‌ی بیرون آن ارزیابی کرد. حلقه‌ی اول بعد از آن عوامل کیفی و شهودی برای شناسایی مکان هستند و حلقه‌ی بیرونی عوامل کمی هستند که از طریق محاسبات، آمار و پژوهش اندازهگیری میشود.
دسترسی و ارتباطات
در خلق فضاهای عمومی شکوهمند قابلیت دسترسی آن مکان بسیار قابل توجه است. یک مکان عمومی شکوهمند جایی است که به آسانی بتوان به آن دست یافت، به آسانی به آن وارد شد و به آسانی از مکان‌های شکوهمند دیگر در مجاورت آن به آن‌جا دسترسی داشت. طراحی یک مجموعه‌ی قابل دسترس به‌گونه‌ای باید باشد که هم از دور و هم از نزدیک بتوان جویای آن‌چه در آن رخ می‌دهد شد!
جداره‌ها یا به‌اصطلاح لبه‌های یک مکان عمومی در قابل دسترس بودن آن نقش مؤثری دارند. برای مثال ردیفی از مغازه‌ها و فروشگاه‌ها برای قدم زدن در امتداد آنها بسیار جالب و عموماً امن‌تر از راه رفتن در امتداد یک دیوار خالی و سوتوکور است. فضاهای عمومی قابل دسترس به‌طور پیاده و با وسایل نقلیه عمومی در دسترس هستند و فضای پارکینگ مناسبی در پیرامون خود دارند.
سؤالاتی که برای سنجش کیفیت دسترس‌پذیری یک مکان می‌توان چنین سؤالاتی را مطرح کرد:
- آیا این مکان از فاصله‌ی دور قابل رؤیت است؟ آیا داخل آن از بیرون دیده‌می‌شود؟
- آیا بین این مکان و سایر مکان‌های هم‌جوار ارتباط خوبی وجود دارد؟ یا این مکان با دیوارهای خالی و ممتد یا یک پارکینگ عمومی بزرگ یا بناهای بدون پنجره و یا هر آن‌چه موجب عدم تشویق مردم برای ورود به آن میشود، احاطه شده‌است؟
- آیا ساکنین آن محل از آن استفاده می‌کنند؟
- آیا مردم می‌توانند به‌سادگی، پیاده و قدم‌زنان به آن‌جا بروند؟ یا اینکه خیابان‌های سرد و سوتوکور و یا ترافیک سنگین موجب هراس آنها میشود؟
- آیا فضا برای افراد با نیازهای خاص کاربرد دارد؟
- آیا خیابان‌ها و مسیرهای اطراف فضا، افراد را به جایی که واقعاً می‌خواهند بروند، می‌برد؟
- آیا مردم می‌توانند از وسایل حمل‌ونقل مختلف (اتوبوس، قطار شهری، خودرو، دوچرخه و …) برای رسیدن به فضا استفاده کنند؟
راحتی و تصویر ذهنی
به‌نظر می‌رسد فضایی که راحتی و آسودگی در آن باشد و هم‌چنین حس دعوت‌کنندگی داشته‌باشد شکوهمند است. در حقیقت احساس آسایش، ادراک ما از فضا در رابطه با امنیت، پاکیزگی و امکان آن فضا برای فراهم کردن جایی راحت برای نشستن است. عدم وجود فضایی مناسب برای نشستن، ضعف بسیاری از فضاهای خوب می‌باشد. فضایی که امکان نشستن چه در داخل مکان و دور از نور خورشید و چه در بیرون آن مکان و در مقابل خورشید فراهم کند، برای مردم جاذب است. به‌عبارتی دیگر می‌توان گفت این فضا از سوی مردم به‌عنوان یک مکان عمومی شکوهمند شناخته میشود.
سؤالاتی که برای سنجش کیفیت راحتی و تصویرپردازی یک مکان ارائه میشود به‌شرح زیر است:
- آیا این مکان در وهله‌ی اول حس خوبی ایجاد می‌کند؟
- آیا تعداد خانم‌ها در مکان برابر با تعداد آقایانی است که در آن حضور دارند؟
- آیا فضای کافی برای نشستن وجود دارد؟ آیا فضاهای نشیمن به‌طور مناسب قرار گرفته‌اند؟ آیا مردم حق انتخاب نشستن در مقابل نور خورشید و یا زیر سایه را دارند؟
- آیا فضا تمیز و خالی از زباله هست؟ چه کسی مسئول حفظ و نگهداری مکان است؟
- آیا در مکان حس امنیت وجود دارد؟ آیا مسئولین حفظ امنیت حضور فعال دارند؟ اگر چنین است، این افراد در جهت حفظ امنیت چه کاری انجام می‌دهند؟ چه زمان‌هایی مشغول به‌کار هستند؟
- آیا مردم عکس می‌گیرند؟ آیا فرصت‌های بسیار برای عکاسی در فضا مهیا است؟
- آیا وسایل نقلیه به تسهیل حرکت عابرین پیاده توجه می‌کنند یا مانع آنها می‌شوند؟
کاربری و فعالیت‌ها
سطح فعالیت‌ها مسئله‌ی بسیار اساسی و سازنده در شکل‌گیری یک مکان عمومی شکوهمند است. وجود کاری برای انجام دادن بهانه‌ای است برای رفت‌وآمد مردم به فضا. هنگامی که در فضا دلیل و فعالیتی برای انجام دادن وجود نداشته‌باشد آن فضا خالی از مردم می شود. این عامل خود یک ابزار سنجش برای عدم موفقیت یک فضا می باشد. انتخاب دقیق فعالیت‌ها در یک مکان باعث جذب افراد مختلف به آن فضا میشود. خلق فضاهای عمومی شکوهمند از طریق فعالیت‌های متنوع باعث میشود مردم در زمان‌های مختلف از روز بتوانند به آن مکان رفت‌وآمد کنند. یک فضای بازی، کودکان را در طول روز به خود جذب می‌کند. یک زمین بسکتبال، بعد از تعطیلی مدارس، نوجوانان را جذب می‌کند. یک کنسرت افراد را در تمامی سنین در بازه‌ی زمانی عصر به خود جذب می‌کند.
سؤالاتی که برای سنجش کاربری و فعالیت‌ها در یک مکان ارائه می‌دهد بدین شرح است:
- آیا مردم از فضا استفاده‌ی مفید می‌کنند یا اینکه آن فضا خالی از مردم است؟
- آیا افراد در سنین مختلف از آن فضا استفاده می‌کنند؟
- چه تعداد فعالیت مختلف در یک زمان می‌تواند رخ دهد (قدم زدن، خوردن وآشامیدن، بازی‌ها، مطالعه، تمدد اعصاب و …)؟
- کدام بخش‌ها از فضا استفاده می‌شوند و کدام یک بدون استفاده هستند؟
- آیا مدیریت در خود فضا حضور دارد؟ یا افراد می‌توانند شخصی را معرفی کنند که در خدمت مدیریت آن فضا باشد؟
اجتماع‌پذیری
اجتماع‌پذیری یکی از مهم‌ترین و البته سخت‌ترین ویژگی‌ها و کیفیت‌ها در یک فضا است. یک مکان عمومی شکوهمند از لحاظ اجتماع‌پذیری، به‌عنوان فضای مورد علاقه‌ی مردم برای ملاقات با دوستانشان شناخته میشود. این مکان باعث دیدار با همسایگان میشود. وقتی یک مکان پتانسیل برقراری تعامل اجتماعی بین افراد مختلف را فراهم می‌کند، مردم از افراد ناآشنا در محیط هراس ندارند و تمایل به برقراری ارتباط با آنها دارند. تمام این عوامل موجب پویایی و نشاط و ارتقاء حس تعلق افراد به مکان جمعی موردنظر میشود. اجتماع‌پذیری یکی از اصلی‌ترین فکتورهای خلق فضاهای عمومی شکوهمند است.
سؤالاتی که برای سنجش کیفیت اجتماع‌پذیری یک مکان ارائه میشود به‌شرح زیر است:
- آیا این فضا مکانی است که افراد آن را برای ملاقات با دوستانشان انتخاب می‌کنند؟
- آیا مردم به‌طور گروهی در فضا حضور دارد؟ آیا با شخصی دیگر صحبت می‌کنند؟ آیا با افرادی از گروه دیگر صحبت می‌کنند؟
- آیا مردم از روی اسم یا ظاهر برای هم آشنا به‌نظر می‌رسند؟
- آیا کاربران، آشنایان و خانواده‌ی خود را برای شناساندن و دیدن فضا با خود به‌همراه می‌آورند؟ آیا آنها با افتخار راجع‌به ویژگی‌های آن فضا صحبت می‌کنند؟
- آیا مردم لبخند می‌زنند؟ آیا مردم تماس چشمی معمول با یکدیگر برقرار می‌کنند؟
- آیا آقایان بیش‌تر از فضا استفاده می‌کنند؟
- آیا ترکیب سنین و قومیت‌های مختلف موجب تشکیل اجتماع بزرگ‌تر میشود و آنها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؟
- آیا افراد مایل هستند که اگر زباله‌ای مشاهدهکردند خودشان آن را بردارند؟
مطالب پیشنهادی:
مکان آفرینی ؛ ۱۱ قانونِ مهم برای آفرینش فضاهای همگانی سرزنده
طراحی شهری مشارکتی ؛ طراحی با مردم و برای مردم
منبع: www.pps.org | www.archdaily.com
تینا غزنوی
در اینستاگرام با همراه باشید
مجموعه اصول ارتباطی معمار و کافرما از تفاهم تا قرارداد
جستار هایی در حوزه معماری و کارآفرینی
کتاب کافرما ها پرواز نمی‌کنند!
