کوچه باغ Yangon؛ فضای سبز چند عملکردی در درون یک کوچه
پروژه از زبان معماران: کوچه باغ Yangon، پروژه‌ای خودجوش است که بدون طراحی استراتژیک و طولانی‌مدت شکل گرفته است. این پروژه، نحوه‌ی تبدیل کوچهای با شرایط نابسامان را به یک فضای عمومی چند عملکردی نشان می‌دهد. تلاش خودِ ساکنان در تغییر عادات منسوخ گذشته، نقطه‌ی عطفِ این پروژه است.
کار بر روی پروژه، زمانی شروع شد که گروهی از ما (ساکنان محلی جوان و افراد مقیم در یانگون) تصمیم گرفتیم یک فضای سبز چند عملکردی در جهت ارتقا زیست‌بوم و پایداری محلی ایجاد کنیم. در آن زمان، ما یک گروه سازمان‌یافته بودیم و به‌صورت داوطلبانه فعالیت می‌کردیم. نگرانی اصلی ما در خصوص کمبود فضای عمومی، غلبه محوریت سواره، عدم وجود تجهیزات لازم برای عابران پیاده و دوچرخه‌ها، تخریب میراث فرهنگی و جایگزینی آن با آپارتمان‌های پرزرق‌وبرق بود.
متأسفانه در مرکز شهر، موفق به یافتن زمین مناسبی برای ایجاد فضای چند عملکردی موردنظرمان نشدیم. بنابراین شروع به بررسی کوچه‌پس‌کوچه‌های محله کردیم. محدوده موردنظر، در سایت یک پروژه‌ی مرمتی قرار گرفته بود. همانند سایر کوچه‌پس‌کوچه‌های یانگون، این مکان نیز با انبوهی از زباله و بوی بد، انباشته شده بود. بااین‌حال، پس از اندکی تأمل، به این نتیجه رسیدیم که چرا کار را از همین‌جا شروع نکنیم؟ چراکه این مکان با همه‌ی نقص‌هایش، نزدیک و رایگان بود و به ما امکان آزمون‌وخطا می‌داد.
پیشینه کوچه باغ Yangon
در سال ۱۸۵۲ انگلیسی‌ها، یانگون را تأسیس کردند. در آن زمان، برای مدیریت سیل‌های مکرر، طرحی از جاده‌های وسیع شبکه‌ای با تأکید بر سیستم‌های زهکشی مناسب اجرا شد. در بین بناهای دو جاده‌ی موازی نیز، کوچه‌هایی به عرض ۱۵ فوت، با ناودان‌ها و فاضلاب‌هایی زیرزمینی شکل گرفتند. هدف این طرح، حفاظت از شهر در برابر مخاطرات طبیعی بود. ساکنان هم از این فضا برای اهدافی مانند استراحت، عبور و مرور یا فرار از هوای گرم شهر استفاده می‌کردند. اما این الگو در سال ۱۹۶۲ تغییر یافت؛ زیرا دولت دیکتاتور، سعی می‌کرد فرصت‌های تجمع مردم را محدود کند. به‌این‌ترتیب، کوچه‌ها در دهه ۱۹۸۰ به‌طور رسمی بسته شدند و در طی سه دهه بعدی، عملکردشان را از دست دادند. در غیاب یک سیستم مناسب جمع‌آوری زباله نیز، چیزی جز یک زباله‌دانی از آنها باقی نماند.
نقطه اوج پروژه
در سال ۲۰۱۷، با دولتی آزادتر و گروهی از باغداران، پاک‌سازی سایت و شناسایی امکانات بالقوه آن شروع شد. در مرکز شهر یانگون فقط یک پارک عمومی کوچک به نام باغ mahabandula وجود دارد. اما بیش از ۱۵۰ کوچه‌پس‌کوچه موجود هستند که هرکدام حدود ۲۵۰ متر طول و ۵ متر عرض دارند. محاسبات نشان می‌دهد که اگر این کوچه‌ها را تمیز کنیم، می‌توانیم به مساحتی معادل با ۶.۷ برابرِ باغ mahabandula دست‌یابیم.
فعالیت ما، با دعوت از همسایگان برای انجام تمیزکاری و بهسازی یکی از این کوچه‌ها آغاز شد. در ابتدا، مردم به دلیل عدم جمع‌آوری زباله‌ها از سوی دولت، ناراحت بودند و از موفقیت پروژه نیز اطمینان نداشتند. ما برای حل این مسئله، یک کارگاه نقاشی دیواری برای کودکان محله ترتیب دادیم. درنتیجه، دیوارهای سفید محله، رنگ جدیدی به خود گرفتند و این امر، باعث موردتوجه قرار گرفتن ایده‌ی ما شد. ساکنان مشاهده کردند که این فضا می‌تواند محل امنی برای بازی فرزندانشان باشد. بعد از این مرحله، ایده‌ی ما به‌طور جدی گسترش پیدا کرد. ما در طی چند روز، شهردار را ملاقات کردیم. همچنین توانستیم در مدت سه ماه، از ساکنان، مشاغل محلی و سفارتخانه‌ها، مبلغ ۶۰،۰۰۰ دلار کمک مالی دریافت کنیم.
ما شاهد آن بودیم که کوچه باغ Yangon به‌عنوان فضایی برای حفظ میراث فرهنگی محدوده عمل می‌کند. چنین بود که سازمان ما ” Doh Eain” با هدف حفظ هویت فرهنگی و فراهم کردن سرزندگی و پایداری شهری، شروع به کار کرد. تا سال ۲۰۲۰ ما یازده پروژه کوچه باغ را در مرکز شهر به انجام رساندیم.
روند انجام پروژه
همان‌طور که در کارهای میراث فرهنگی، تلاش می‌شود حقوق و نقش‌های صاحبان اصلی در اولویت قرار گیرد، ما نیز می‌خواستیم دگرگونی‌های این کوچه، حالتی اجتماعی به خود بگیرد. به همین سبب، یک روش تحقیق جامع و اشتراکی را تدوین نمودیم. این روش، از تمرینات طراحی مشارکتی تا برنامه‌نویسی و حفاظت طولانی‌مدت را در بر می‌گرفت. فعالیت‌های مذکور نیز از طریق درآمد اضافی حاصل از تورهای پیاده‌روی و کار داوطلبانه پشتیبانی می‌شد.
ارزیابی شش کوچه‌ی تغییریافته در سال ۲۰۱۸، نشان از تغییرات مثبت دارد. بر اساس این ارزیابی، میزان استفاده از کوچه‌ها از صفر به ۵۰ درصد افزایش یافته است. این امر باعث بهبود درک ساکنان از این فضاها و تشویق ارتباط بین ذی‌نفعان مختلف می‌شود.
نحوه مشارکت افراد جامعه
بر اساس ارزیابی‌ها، مشارکت فقط به اعضای سازمان و ساکنان طبقه همکف محدود می‌شد. بنابراین لازم بود که سایر کاربران بالقوه (ساکنان طبقات بالاتر، مشاغل بلوک‌های اطراف و…) نیز درخصوص مزایای پروژه ترغیب شوند.
برای تقویت مشارکت گسترده‌تر، ما روش‌های خلاقانه‌تری را برای افزایش علاقه‌ی همه ساکنان ایجاد کردیم. یک استراتژی مهم این بود که در آغاز هر پروژه، از رویدادهای پاپ آپ (سیار و موقتی) بیشتری استفاده شود. تنها عامل بازدارنده، دسترسی محدود به کوچه‌پس‌کوچه‌ها و نبودِ مسیر خروج اضطراری بود.
برای حل این مشکل، ما پروژه‌های مکان‌سازی را با محوریت گروه‌های آسیب‌پذیر، ازجمله زنان و دختران جوان آغاز کردیم. متأسفانه در میانمار بانوان در امر تصمیم‌گیری نقشی ندارند و در فضای عمومی نیز احساس ناامنی بیشتری می‌کنند. بنابراین ما تعدادی از پروژه مکان سازی را با سرپرستی بانوان ایجاد کردیم. به‌این‌ترتیب شرایطی در اختیار آنان قرار گرفت تا در توانمندسازی و طراحی فضاهای جمعی تأثیرگذار باشند.
نتیجه‌گیری و پیشرفت‌های آتی
از آغاز تأسیس کوچه باغ Yangon، فضایی حدود ۱۵۰۰۰ مترمربع، مورد استفاده‌ی مجدد قرار گرفته است. اکنون ۱۲ سایت مختلف، صاحب فضای سبز، زمین بازی، هنر خیابانی، مکان‌های نشیمن و تجهیزات ورزشی گشته‌اند. همچنین پس از ۶۰ سال تسلط دیکتاتوری، بار دیگر تعامل مدنی و احساس مالکیت بر قلمرو عمومی در بین ساکنان شکل گرفته است. به‌علاوه، مهارت‌ها و تجربیاتی نیز کسب کردیم که باعث ارتباط با مکان‌های دیگری همچون خیابان و زمین بازی شده است.
منبع:
اختصاصی کانون معماران و شهرسازان.
نیلوفر علی نسب
در اینستاگرام با همراه باشید
مجموعه اصول ارتباطی معمار و کافرما از تفاهم تا قرارداد
جستار هایی در حوزه معماری و کارآفرینی
کتاب کافرما ها پرواز نمی‌کنند!
