فضا در هزارتوی درخشش

اختصاصی کانون معماران و شهرسازان:

عزیزم، من قصد ندارم به تو آسیبی برسونم.

 نذاشتی حرفم رو تموم کنم

گفتم قصد ندارم که بهت آسیبی برسونم،

من فقط می‌خوام مغزت رو بترکونم!

دیالوگی از شخصیت ” جک ” در فیلم ” درخشش “

 

وقتی صحبت از ارتباط بین معماری و سینما می شود، نمی توان نامی از کارگردان بزرگ سینمای آمریکا، استنلی کوبریک (stanley kubrick)، نبرد! وی در اکثر آثار خود نگاه ویژه ای به طراحی های صحنه داشته است. از نگاه ویژه وی به طراحی صنعتی در” ۲۰۰۱: یک اودیسه فضایی” گرفته تا معماری در ” پرتقال کوکی ” و ” درخشش “. در این مقاله نگاهی خواهیم داشت به معماری و به خصوص فضا در معماری فیلم درخشش (The Shining) اثر جاویدان استنلی کوبریک.

فیلم درخشش را می توان در دسته فیلم های ژانر وحشت جای داد؛ ژانری که پیش از کوبریک، نامی آشنا برای طرفداران سینما با آثار آلفرد هیچکاک می باشد. داستان فیلم در مورد مردی است که رویای نویسندگی در سر دارد اما به دلیل نداشتن شرایط زمانی و مالی مناسب، نتوانسته به رویای خود رنگ حقیقت ببخشد؛ اما زمانی که با فرصت شغلی مناسبی مواجه می شود، گمان می کند که این فرصت می تواند بهانه ای برای تمرکزش جهت نویسندگی باشد. او که وظیفه محافظت از یک هتل کوهستانی را در فصل زمستان برعهده دارد، همراه با همسر و پسر کوچک خود به هتل اور لوک (overlook hotel)، نقل مکان  می کنند. این هتل به گونه ای است که به دلیل شرایط توپوگرافی امکان مسافرپذیری را در فصل زمستان نداشته و کاملا خالی می شود!

معماری هزارتو / هزارتوی معماری

جک (با بازی جک نیکلسون) و خانواده او، ویندی و دنی، از بدو ورودشان به هتل خالی، تحت تاثیر اتفاقات غیر منتظره و عجیبی قرار می گیرند[۱] که این امر بیش از همه بر ذهن جک تاثیر می گذارد.

در فضای جلوخان هتل، هزارتوی بزرگی دیده می شود که ماکت این هزارتو داخل هتل نیز قرار دارد. اما آنچه اهمیت دارد این است که این هزارتو که اسباب تفریح مسافران را فراهم می آورد، در اصل نمادی از پیچیدگی های فضای معماری هتل است.

کوبریک به طور عمدی دستور طراحی فضای داخلی هتل را به گونه ای صادر کرده است که از نظر فیزیکی غیر ممکن باشد! و این پارادوکس فضایی، در خدمت القای حس ترس و جنون در فیلم می باشد.

همانگونه که در ویدئوی زیر مشاهده می کنید، مسیر چرخش دنی، پسر جک، که با سه چرخه خود در راهروی هتل بازی می کند، از نظر معماری امکان پذیر نیست!

لینک ویدئوی بازی دنی در راهرو: https://www.youtube.com/watch?v=SjLyGmuoD64

طراحی صحنه و دکوپاژ کارگردانی کوبریک، در این سکانس عالی عمل می کند و به شکل زیبایی این پارادوکس فضایی را به مخاطب منتقل می کند.[۲]

همانگونه که در ویدئو بالا مشاهده شد، دنی مسیری را با سیرکولاسیون مشخصی طی کرده و به نقطه اول باز می گردد، اما اگر جزئی نگر تر باشیم خواهیم دید که درب اتاق هایی که در اطراف راهرو وجود دارد، به فضای لابی باز شده و هیچ اتاقی را نمی توان متصور شد؛ چرا که از نظر فیزیکی، امکان گنجایش چنین فضای بزرگی در معماری آن بخش از هتل امکان پذیر نیست!

در واقع کوبریک به طرز هوشمندانه ای، با حرکت دوربین بدون کات، پشت سر دنی و همراه با او، راهروی هتل را طی می کند و این، پارادوکس معماری را به شکل ملموس تری به مخاطب انتقال می دهد. در واقع این امر همان هزارتویی از معماری ساختمان هتل است که حس وحشت را با چاشنی تنهایی همراه کرده و به خورد مخاطب می دهد. این هزارتو و پیچیدگی ها محدود به فضای هتل نبوده و در ذهن شخصیت ها و داستان فیلم نیز تجلی می یابد.

یکی دیگر از غیر ممکن های معماری این فیلم، سکانس مربوط به بازدید ویندی و دنی از انبار غلات هتل است. همانگونه که در تصاویر زیر مشهود است، معماری فضا قبل از ورود به انبار و پس از خارج شدن از آن کاملا متفاوت است!

در تصویر زیر نمونه های دیگری از این پارادوکس های معماری فیلم را مشاهده می کنید:

معماری داخلی

اما جدای از پارادوکس های فراوان و عمدی فیلم[۳]، در رابطه با رنگ و بافت فضاهای داخلی هتل نیز می توان موارد زیادی را یاد آور شد که در اینجا نگاهی گذرا به آن ها خواهیم داشت.

سه رنگ سبز، قرمز و آبی در جاهای مختلف فیلم دیده می شود. سرویس بهداشتی به رنگ قرمز که خبر از حادثه ای درکمین به مخاطب می دهد. ترکیب رنگ سبز و زرد در حمام اتاق ۲۳۷ نیز، نشانگر، جنون دست یافته به جک می باشد.

علاوه بر این بافت های فرش و لحاف و… نیز تا به امروز، یاد آور معماری به خصوص هتل می باشد.

پرسپکتیو

یکی از عادت های استنلی کوبریک، کارگردان فیلم، در اکثر آثارش استفاده از پرسپکتیو های تک نقطه ای در قاب بندی های تصاویرش است. این امر در فیلم درخشش نیز به وفور دیده می شود. زوم کردن نیز در نما های مختلف، اثر پرسپکتیو را شدت بخشیده است. نمونه ای از چنین استفاده ها از پرسپکتیو در ویدیو زیر قابل مشاهده است:

لینک ویدیو پرسپکتیو ها در فیلم: https://www.youtube.com/watch?v=flq0t4jrqJQ

در پایان می توان گفت که معماری در آثار مختلف سینمایی با چهره های مختلفی رخ می نمایاند. آثار کوبریک نیز در این بین، جزو آثار پیشرو می باشد که ضرورت تماشای این آثار را بر هر دانشجو یا علاقه مند حوزه معماری و شهرسازی آشکار می کند.

 

پانوشت ها:

[۱]

در مقاله سعی شده است تا حد امکان داستان فیلم لو نرود.

[۲]

در مطالب آتی در رابطه با پاردوکس فضایی در فیلم تلقین ساخته کریستوفر نولان نیز بحث خواهد شد.

[۳]

یادآور می شود که تمام موارد ذکر شده، باگ های فیلم نبوده و بصورت کاملا عمدی در فیلم بکار رفته اند.

منابع:

https://www.archdaily.com/908224/detailed-plans-of-7-famous-hotel-rooms-including-the-shining-pretty-woman-and-the-hangoverhttps://ksamaarchvis.wordpress.com/2015/12/13/the-shining/

https://www.youtube.com/watch?v=E3ql5apPWrk

https://www.themarysue.com/impossible-shining/

ائلیار محمدزاده نبیی