افکت قطار | تاریخ معماری و شهر در سینما ۱

اختصاصی کانون معماران و شهرسازان:

در ۲۸ دسامبر ۱۸۹۵ میلادی، در زیر زمین گراند کافه در بلوار دس کاپوسینس پاریس، سینما متولد شد!

ویکی لوبو

تا به حال از خود پرسیده اید که چه شد که سینما بوجود آمد؟ کارکرد اولیه سینما چه بوده است؟ و سوالی چالش برانگیزتر از این دو اینکه آیا معماری و شهرسازی تاثیری در پیدایش این مدیوم جدید هنری داشته اند؟

در ادامه مباحث ارتباط بین معماری و شهر با سینما در مجموعه مقالاتی، به تاریخچه شکل گیری سینما و تاثیر شهر و معماری مدرن بر آن پرداخته خواهد شد. جهت ورود به بحث، ابتدا اشاره ای خواهیم داشت به تاریخچه ساخت اولین فیلم تاریخ جهان؛ فیلم ورود قطار به ایستگاه.

اولین تصویر متحرک

اختراع دوربین عکاسی، مرزهای مستند نگاری را چندین مرتبه ارتقا داد؛ اما چندی نگذشته بود که دانشمندان و تاجران، به دنبال ثبت تصاویر متحرک بودند. در این زمینه در اواسط و اواخر قرن نوزدهم میلادی، دانشمندان به- نامی همچون توماس ادیسون، سعی در ثبت اختراع بزرگ خود در زمینه تصاویر متحرک داشتند. تا دهه ۱۸۹۰ میلادی، مواردی هم به ثبت رسید که معروفترین آن ها دو دستگاه کینه توسکوپ (kinetoscope) و کینه توگراف (kinetograph) ساخته کمپانی ادیسون بود. هر چند دستگاه هایی نیز از دوران قدیم وجود داشتند که به نوعی تداعی گر تصاویر متحرک بودند؛ مواردی همچون: فانوس خیال(Magic Lantern) و زئوتروپ[۱].

اما هیچ کدام از این اختراعات، نتوانست آغازگر سینما باشد. تا اینکه در ۲۸ دسامبر ۱۸۹۵ میلادی، این امر با اختراع برادران لومیر در پاریس، با دستگاه سینماتوگراف (Cinematograph)، رقم خورد و واژه سینما نیز مشتق از عبارت سینماتوگراف است.

اما آنچه از اهمیت زیادی برخوردار است، پاسخ به این سوال است که چرا اختراعات قبلی عامل پیدایش سینما نشد؟! پاسخ آن است که سینماتوگراف دستگاهی بود که هم قابلیت ثبت تصاویر متحرک و هم نمایش آن را در خود داشت. به بیانی دیگر، به وضوح مشخص است که عامل نمایش فیلم در مکانی خاص، مولفه کلیدی تولد سینما محسوب می شود. از همین رو است که بحث معماری و شهر در سینما به خود رنگ می گیرد!

اولین نمایش در گراند کافه

برادران لومیر پس از اختراع سینماتوگراف، به دنبال کسب درآمد از این دستگاه بودند تا بتوانند اختراع خود را به آزمایشگاه ها و دانشمندان بفروشند تا در زمینه تحقیقات علمی مورد استفاده قرار گیرد؛ اما جهت توسعه خط تولید محصول خود، به دنبال راهی برای جذب تاجران و سرمایه گذاران بودند. بدین منظور دستگاه خود را در ایستگاه قطار شهر پاریس قرار داده و شروع به فیلم برداری کردند. و بدین ترتیب اولین فیلم تاریخ که یک فیلم مستند کمتر از ده دقیقه بود، ساخته شد. خوشبختانه این اثر که از آن به ” ورود قطار به ایستگاه ” نام برده می شود، هم اینک نیز در دسترس بوده و می توان از طریق سایت های مختلف این اثر را تماشا کرد.

برادران لومیر، پس از ثبت فیلم، آن را به زیرزمین گراند کافه پاریس بردند و از به نام ترین تاجران و سرمایه داران آن زمان دعوت کردند تا اولین بینندگان سینما باشند و بدین ترتیب، با دستگاه سینماتوگراف تصویر خود را بر روی یک پرده تابانده و به نمایش گذاشتند!

اما آنچه که بیشتر از هر چیزی عجیب به نظر آمد، این بود که، قریب به اتفاق حضار در سالن، در لحظه ورود قطار به ایستگاه، از شدت ترس و وحشت، فریاد زده و حتی از صندلی های خود نیز فرار کردند! چرا که گمان می کردند، هر آن ممکن است، قطار آن ها را زیر بگیرد![۲]

همین اتفاق عجیب بود که به مرور باعث تبدیل سینما از جنبه علمی آن به جنبه مردمی و شهری شد. اتفاقی که از آن با نام های ” جادوی سینما ” یا به تعبیر یوری تسیوین ” افکت قطار “[۳] یاد می شود.

در مقالات بعدی، در رابطه با تاثیر شهر و معاری سالن های سینما در تکامل این مدیوم هنری، مطالبه آورده خواهد شد.

پانوشت ها:

[۱] zoetrope

زئوتروپ که اختراع شده سال ۱۸۳۳ میلادی می باشد، دستگاهی مدور بود که درون آن نواری با تصاویر پیوسته قرار می گرفت و با چرخش این گردونه، بیننده، تصاویر را متحرک ادراک می کرد.

[۲]

یکی از روایت های اثبات نشده در این راستا این است که در یکی از نمایش های این فیلم، زمانیکه همه از ترس، از سالن پا به فرار گذاشتند، پیر زنی جلو رفته و با عصای خود پرده را سوراخ می کند تا به حضار اثبات کند که قطار واقعی نیست!

[۳]

برای مطالعه بیشتر ر.ک مانل، باربارا،۱۳۹۴ شمسی، شهر ها وسیمنما، ترجمه نوید پور محمدرضا و نیما عیسی پور، نشر بیدگل، ص ۱۰

منابع:

منل، باربارا، ۱۳۹۴ شمسی، شهر ها و سینما، ترجمه نوید پور محمدرضا و نیما عیسی پور، نشر بیدگل

مسعودی، انوشیروان، ۱۳۸۵ شمسی، شهر در زیبایی شناسی سینما، جستار های شهرسازی، شماره ۱۷. صص ۷۷-۸۱.

گوهری پور، حامد و لطیفی، غلامرضا، ۱۳۹۸ شمسی، شهر و سینما: واکاوی تصویر تهران در سینمای داستانی ایران، انتشارات نگارستان اندیشه.

https://www.britannica.com/technology/Kinetograph

ائلیار محمدزاده نبیی