نقاشی های دیواری؛ نقش هنر در تحول فضاهای شهری
در سال ۲۰۱۴، تشکل ST+ART [۱] در هند با هدف به‌کارگیری هنر خیابانی به عنوان ابزاری ابتکاری برای رشد و دموکراتیک‌سازی هنر در جامعه راه‌اندازی شد. این تیم دریافت که گرچه در اکثر شهرهای هند موزه‌ی هنری تاسیس‌شده‌ای وجود دارد، اما به ندرت می‌توان نمایشگاه‌هایی همگانی برای ارائه‌ی آثار هنرمندان مستقل در این موزه‌ها برگزار کرد. در این میان، هنر سنتی همچون گونه‌ای در حال انقراض به‌نظر می‌رسید. مأموریت اصلی ST+ART در هند این شد که هنر را به خیابان‌ها بیاورد، برداشت‌های معمول را تغییر دهد و زیرساخت‌هایی جایگزین برای نمایش هنر در مکان‌های غیر متعارف شهر ایجاد کند. به این ترتیب، مجموعه‌ای از نقاشی های دیواری انفرادی برای نمایش آثار رنگارنگ در خیابان‌های شهر دهلی شکل‌گرفت. این تشکل، نمایشگاه‌های خیابانی را تبدیل به فضاهای شهری تحسین‌شده ساخت. در این نوشتار به ماجرای تحول فضاهای شهری توسط نقاشی های دیواری در شهر دهلی توسط هنرمندان سازمان‌یافته خواهیم پرداخت.
ST+ ART؛ آغازگر یک چالش هنری در شهر
در سال ۲۰۱۴ تیمی از هنرمندان جوان با ایده‌ی اجرای دو نقاشی دیواری در شهر دهلی شروع به کار کردند. بنیان‌گزاران این تیم با عنوان ST+ART، با دو هدف کار خود را آغازکردند. اول: ایجاد فضاهای عمومی پرجنب‌و‌جوش و تعاملی برای عموم مردم. دوم: استفاده از هنر خیابانی به عنوان رسانه‌ای دموکراتیک‌تر. در ابتدا، دریافت مجوز و متقاعد‌کردن دولت محلی برای اجرای این ایده، چالشی بزرگ بود. اما با اجرای اولین پروژه، این ایده مورد توجه بسیاری از مردم قرار گرفت. وقتی دولت محلی با اثرات اجرای این پروژه- از جمله افزایش گردشگری- در این منطقه مواجه شد، به این تیم اجازه داد تا پروژه‌های دیگر خود را در جامعه، عملی سازد. دولت، حتی رویکرد این سازمان را به عنوان بخشی از استراتژی شهر هوشمند در پیش گرفت. به این ترتیب، برای اولین بار، هنر عمومی، بخشی از ماموریت شهر دهلی برای ایجاد مکان‌های زیست‌پذیر برای مردم شد.
تجلی هنر در خیابان‌های شهر
هدف ST+ ART اجرای همان چیزی است که نام این تشکل نشان می‌دهد: جای دادن هنر در خیابان‌ها. فعالیت‌های اخیر این سازمان در کلانشهرهای هند از جمله دهلی، بمبئی، حیدرآباد و بنگلور منجر به احیای فضاهای عمومی شهرها و نیز تغییر بافت شهری آنها شده است. این بنیاد که عمدتا در محله‌های مسکونی کار می‌کند، اولین منطقه هنری عمومی کشور را در منطقه مستعمره Lodi، آغاز کرد. این بنیاد همچنین با شرکتهای مترو و راه‌آهن برای جان‌بخشیدن به فضاهای حمل‌و‌نقل همکاری کرده است. فعالیت‌هایST + Art علاوه بر اینکه ریشه در کنشگری اجتماعی و طراحی شهری دارد، لحظهای مهم را در تاریخچه‌ی استفاده از هنر خیابانی در شهرها رقم می‌زند. ایده‌ی آنها در نوع خود نخستین است: تعامل بین هنرمندان خیابانی و دولت.
اهمیت دموکراتیزه کردن هنر در شهر
به باور بنیان‌گذاران ST+ART، هنر، زمانی که به شکل صنعتی و در فضای سربسته‌ی گالری‌ها به نمایش در می‌آید، تنها محدود به قشر ممتاز و ثرتمند جامعه می‌شود. هدف این تشکل، شکستن مرز میان عامه مردم و فرهیختگان هنرمند در امکان دسترسی به نمایشگاه‌های هنری بوده‌است. علاوهبراین، نمایشگاه‌های سرپوشیده به طور مناسبتی و گاه به گاه پذیرای قشر خاصی از مردم هستند. در حالی که عرصه‌ی فضاهای همگانی شهر به عنوان فضاهایی برای تجربه‌ی هنر، امکان دسترسی به نمایشگاهی همگانی را برای تعداد بیشتر و در بازه زمانی طولانی‌تری می‌دهد. همچنین، فضاهای شهری می‌توانند محل عبور هزاران نفر باشند و عموم مردم را به تماشا و لذت‌بردن از هنری همگانی دعوت کنند. علاوهبراین، اعضای تیم ST+ART در هند، استفاده از نقاشی های دیواری در شهر را به عنوان راه‌حلی خلاقانه و ترکیبی برای پویایی شهر می‌دانند. آنها معتقدند که شهرها باید در برابر تغییر، سازگار و خلاق باشند؛ همان‌گونه که رهول مهروترا[۲] از شهر سیال یا جنبشی [۳]سخن می‌گوید.
چالشهای اجرای نقاشی های دیواری
اعضای تیم ST+ART برای اجرای پروژه‌های خود به دو روش به دنبال کسب مجور هستند: اقدام پایین‌به‌بالا و از بالا‌به‌پایین. رویکرد پایین‌به‌بالا به این معنی است که این تیم با مراجعه خانه‌به‌خانه از ساکنان محلی برای نقاشی دیوارهایشان اجازه می‌گیرد. رویکرد بالا‌به‌پایین نیز به معنی مراجعه به مقاماتی مانند شرکتهای وابسته به شهرداری دهلی یا سایر سازمان‌هایی است که دارای حقوق یا مالکیت مکان‌ها هستند.
یکی از چالشهای موفق این تیم، اجرای نقاشی دیواری در مقر پلیس دهلی بوده‌است. این اثر، تصویری بزرگ از ماهاتما گاندی است که توسط هنرمندی آلمانی و هنرمندی هندی نقاشی شد. اجرای این دیوارنگاری، لحظهای شگفت برای اعضای تیم بوده است. چرا که براساس تاریخچه هنر خیابانی در جهان، دیوار نویسی بر خلاف هنر خیابانی، اغلب دارای مفاهیم منفی بوده‌است. بنابراین اقدام هنرمندان خیابانی به طور خودجوش برای یک نقاشی دیواری را با ارتفاع حدود پنجاه متری در نمای یک ساختمان دولتی، نه‌تنها به جهت مقیاس کار، بلکه به لحاظ اهمیت ویژه‌ی این شیوه، ارزشمند است. در واقع اجرای این اثر، اولین تعامل هنر با دولت به شمار می‌رود.
اثربخشی نمایش هنر شهری بر جامعه
تاملی در پروژه‌های ST+ART در شهرهای مختلف هند، تاثیر چندلایه و چندوجهی چنین فعالیت‌هایی را در جامعه آشکار می‌سازد. در برخی مناطق، اجرای هنر شهری باعث برانگیختن احساس تعلق و غرور در جامعه محلی می‌گردد. به عنوان مثال یکی از اولین دیوارهای نقاشی شده، نقاشی دیواری اجرا شده در منطقه شاهپورجات بوده است. نقاشی دیواری گربه (اثر هنرمند هندی Anpu)، به سرعت تبدیل به بنای تاریخی شناخته‌شده و شاخص محلی گردید. افرادی که در آن ساختمان زندگی می‌کردند در جامعه بسیار شناخته شدند و همین امر باعث شد افراد بیشتری مایل همکاری با ST+ ARTبرای اجرای نقاشی بر دیوارهای ساختمان خود باشند!
مداخلات شهری توسط نقاشی های دیواری
بزرگترین مداخله شهری صورت‌گرفته توسط تیم ST+ART در منطقه مستعمره Lodhi در دهلی بوده‌است. دلیل انتخاب این منطقه برای اجرای نقاشی های دیواری، نمایش چند اثر هنری در قالب یک فضای گشت‌و‌گذار و نمایشگاهی آزاد و همگانی بود. این منطقه از معدود مکان‌های دهلی است که برای دسترسی و گردش عابران پیاده مناسب است. همچنین دارای بلوک‌های متقارنی است که برای نمایش و تماشای آثار، به خوبی قابل پیمایش و سازماندهی است. بنابراین، هر هنرمند بوم مشابهی را برای نمایش در اختیار دارد و و نماهای اجرا‌شده، همگی زیبا، بزرگ و متقارن هستند.
با اجرای این نقاشی‌های دیواری، این محله به مکانی برای بازدید در نقشه گردشگری شهر تبدیل شد. همچنین این ناحیه عرصه‌ای برای فعالیت‌های گوناگون مردم عادی و هنرمندان گردید. این پروژه مورد حمایت بسیاری از ساکنان محلی قرارگرفت. به باور ساکنان، اجرای این پروژه باعث افزایش ایمنی و بهبودکیفیت فضای عمومی و زیباترشدن آن شده است.
نقاشی های دیواری و تبادلات فرهنگی
در سال ۲۰۱۶، ST+ART یک جشنواره‌ی هنری دو ماهه برگزار کرد. در این جشنواره، بیش از ۲۰ هنرمند برای اجرای آثار هنری خود از سراسر جامعه دعوت شدند. این پروژه از آن زمان تا کنون گسترش یافته و به فعالیت خود ادامه داده است. منطقه هنری Lodhi در حال حاضر از ۵۶ نقاشی دیواری از هنرمندان هندی و بین‌المللی تشکیل شده است. این ترکیب برای موفقیت پروژه بسیار مهم است. زیرا تمرکز پروژه بر استفاده از هنرمندان هندی، معیار مهمی برای افزایش غرور محلی و غلبه بر آسیب‌های استعماری منطقه است. از سوی دیگر، این پروژه از نظر گستردگی و ابعاد اجرا بسیار منحصر به فرد است؛ به طوری که بسیاری از هنرمندان مشهور خیابانی از سراسر جهان از همکاری در این پروژه خوشنود هستند.
نقاشی های دیواری و وفاداری به هویت شهر
نقاشی های دیواری می‌توانند با توجه به مکان و زمینه‌ی اجتماعی یک منطقه، اجرا شوند. با این حال، بسیاری از هنرمندان، موضوع آثار خود را صرفا با توجه به اصول زیبایی‌شناسی و مستقل از زمینه اجتماعی مکان طراحی، انتخاب می‌کنند. رویکرد دیگر، وفاداری به زمینه‌ی اجتماعی و هویت یک منطقه است. تلاش تیم ST+ART برقراری تعادلی میان این دو رویکرد در انتخاب و اجرای آثار است. چرا که این تیم باور دارد که استفاده از فضای شهری و همگانی برای ارائه یک اثر هنری پذیرا، مسئولیتی بزرگ برای به شمار می‌رود.
سخن آخر
اجرای یک نقاشی خیابانی می‌تواند شروع یک ماجرای شگفت‌انگیز در شهر باشد. با این حال، نمی‌توان انتظار تاثیراتی شگرف و ناگهانی از یک هنر خیابانی داشت. گاهی تاثیر یک نقاشی روی دیوارهای شهر می‌تواند بسیار ساده باشد. شاید این نقاشی فقط باعث شود که شما با گذر از یک مسیر احساس بهتری داشته باشید. یک نقاشی خیابانی ممکن است شما را به فکر فرو برد یا خاطره‌ای را در ذهنتان بر انگیزد. هرچه باشد، فراموش نکنیم که نقاشی های دیواری نیز تکه‌هایی از پیکر یک شهر هستند. این تکه‌ها گاهی انعکاسی از معانی عمیق‌تری از یک جامعه هستند. و گاهی تنها حامل یک مفهوم ساده اند؛ یک مفهوم ساده و دم دستی و لذت‌بخش.
مطالب پیشنهادی:
پارک فیلم؛ برانگیختن احساس تعلق به شهر
حماقت های شهری؛ رویکردی خلاقانه در بازآفرینی و بازی آفرینی
منابع: thecityateyelevel.com | archdaily.com
ثمینه علیزاده اشرفی
پی‌نوشت‌ها:
[۱] بنیاد ST + ART India سازمانی غیرانتفاعی است که در پروژه‌های هنری در فضاهای عمومی فعالیت می‌کند. هدف این بنیاد این است که هنر را با استفاده از فضای معماری نمایشگاه و جاسازی آن در شهرها، در معرض دید گسترده مخاطبان قرار دهد – و این هنر را دموکراتیک و در دسترس همه مردم سازد.
[۲] Rahul Mehrotra
[۳] Kinetic city
در اینستاگرام با همراه باشید
مجموعه اصول ارتباطی معمار و کافرما از تفاهم تا قرارداد
جستار هایی در حوزه معماری و کارآفرینی
کتاب کافرما ها پرواز نمی‌کنند!
